Monday 24 October 2011

وەچەکانی ئۆرفیۆس «2» یارۆمیل


ئایا ئۆرفیۆس کاراکتەرێکی بەهێز بوو یان لاواز؟. د

ئەم پرسیارە ، لە پرسیارە سادە و ئاسانەکان نییە. چونکە دواتر وەڵامەکەی زۆر شتمان دەربارەی کاراکتەری شاعیران و داهێنەران بۆ دەستنیشاندەکات. ئۆرفیۆس بەسەرێک زۆر بەهێزە، بە گۆرانی و مۆسیقاکەی دەتوانێت کار لە هەموو ڕۆحلەبەرێک بکات، ئەوەندەش لە هێزی خۆی ڕازییە، بیەوێت بە گژ مردندا بچێتەوە، بیەوێت ئەستەمترین یاسای بوون بشکێنێت و هەوڵبدات کەسێک لە هادەسەوە بگێڕێتەوە بۆ ژیان. ئەوە بەڵگەی غرورێکی بێسنوور و هێزێکی لە بن نەهاتووە. بەڵام ئۆرفیۆس لە هەمانکاتدا بە ئاوڕەکەی، بەوەی کە دەگەڕێتەوە بۆ دونیا ناتوانێت لەدەستدانی ئۆردیکا لە بیربکات، بەوەی زۆر ئاسان و بێبەرگری بەدەستی ژنانی باخۆسی دەکوژرێت، لاوازییەکی بەرچاوی تێدایە. د

شاعیرانی دوای ئۆرفیۆس، وەک ئەو دەبنە هەڵگری هەردوو سیفەتەکە، غرورێکی بێسنوور و لاوازییەکی بەرچاو. شاعیران بەسەرێک بە گژ ئەستەمدا دەچنەوە و بەسەرێکی دیش بەرگەی بچوکترین وەسوەسەی ناخیان ناگرن. ئەو خۆ بە گەورە زانینەی کە لای کۆرنیامێنتال بینیمان، ئەوەی پێیوایە باق و بریقی خودایی لە چاوانی خۆیدا هەڵگرتووە، بەدرێژایی مێژوو بەشێکی گرنگی کاراکتەری شاعیران بووە. «موتەنەبی» باوەڕی وەها بوو کە ئەو پێغەمبەرێکی نوێیە، «حەلاج»یش لە نێوان خودی خۆی و خودی ئیلاهیدا بەربەستێکی نەدەبینی. «شێخ عەبدولقادری گەیلانی»ش باوەڕی وابوو، گەر بیەوێت دەتوانێت دەرگاکانی جەهەنەم داخات. ئەمجۆرە غرورە بێسنوورە بە شێوەی جیاواز و بە پلەی جیاواز لە هەموو شاعیرێکدا هەیە. شاعیران بەبێ ئەوجۆرە لەغروری بێسنوور، مانایان نییە... غرور هەرگیز لە شاعیرییەت جیانابێتەوە، هەتا شاعیرە هەرە شەرمنەکانیش، ئەوانەی بەردەوام خۆیان بۆ دواوە کێشاوەتەوە، گۆشەگیربوون، خاڵی نەبوون لە بڕێک لە غروری شاعیرانە. ئەم غرورە بەرەنجامی ئەو هێزە گەورەیەیە کە وشە هەیەتی، شاعیران بە هێزی بێسنووری وشە هوشیارن، لەجەوهەردا هەر ئەو هێزەشە وادەکات، کەسانی ئەفلاتونی یان دیندار یان مەعشەری حاکمان لە زۆربەی ئان و زەمانەکاندا دژی شاعیران بوەستنەوە، چونکە شاعیران لە پێغەمبەران و فەیلەسوفان و حاکمان زیاتر و زۆرجاریش باشتر ئەو چەکە کوشندەیە بەکاردەهێنن. د

بەڵام ئەم غرورە هەرگیز لاوازییە دەرەکییەکانی شاعیران ناشارێتەوە. گەر لە قووڵاییدا سەیربکەین ململانێیەکی بەرچاو لە ژیانی شاعیراندا لە نێوان «کامڵبوونی ناوەکی» و «لاوازیی دەرەکیدا» دەبینین. شاعیران و داهێنەران زۆرجار لە ناخدا، بوونەوەرێکن لەگەڵ بڵندگەرایی و کەماڵ و جوانیدا سەروکاریان هەیە، بەڵام بۆ دەرەوە مرۆڤێکن کە نەدەتوانن ئەو کەماڵ و جوانییە ناوەکییە بخەنە سەر زمانی کار، نە دەوروبەریش وەک بوونەوەری کامڵ تەماشایاندەکات، نەدەتوانن قەناعەت بە دونیاش بهێنن بەدوای جوانی و بڵندگەرایی و کامڵیدا بگەڕێت. لێرەوە گومانی ئۆرفیۆسیانە، شاعیران بەرەو لاوازییە قووڵەکانیان دەبات. زۆرجار بەرەو ئەوەی دوو دەموچاوی زۆر جیاوازیان هەبێت. یەکێک لە کاراکتەرە هەرە لاوازەکانی شاعیر لە مێژووی ئەدەبیاتی نوێدا میلان کۆندێرا لە ڕۆمانی «ژیان لە جێگایەکی دیکەیە» پێشکەشماندەکات. ڕۆمانەکە ژیاننامەیەکی درێژی شاعیرێکە بە ناوی یارۆمیل «تاکە کاراکتەرێکی ڕۆمانەکەیە کە ناوی هەبێت». کتێبەکە لەگەڵ لەدایکبوونی یارومێل دەستپێدەکات و بە مردنی کۆتایی دێت. خودی ڕۆمانەکە چیرۆکی گەورەبوونی شاعیرێکی گەنجە لە ناو سیستمی کۆمۆنیستییدا. باوکی یارومیل، هەر زوو بەدەستی نازییەکان دەکوژرێت و ئەو لەبەردەست عەشیقێکی دایکیدا کە نیگارکێشێکی سوریالییە گەورە دەبێت. دایکی بەجۆرێکی نەخۆشانە و بە شێوەیەکی نائاسایی گیرۆدەی کوڕەکەیەتی و دەیپارێزێت و بەخۆیەوە دەنوسێنێت. ئەو لەمنداڵییەوە سەرەنجی بەهرەی شاعیرانەی کوڕەکەی دەدات و دەیەوێت بە هەر جۆرێک بووە بیکات بە شاعیر... بەڵام شاعیر بوون هاوشانی گەورەبوونی خود و گەڕانیشە بەدوای شوناسی تایبەتیدا. یارۆمیل دەیەوێت خۆی بێت، دەیەوێت کۆپی هیچ کاراکتەرێکی تر نەبێت، دەیەوێت لەوە دەرچێت لە بن باڵی دایکییەوە سەیری دونیابکات. ئەوەی لەسەرەتاوە بە جیدی وەرنەگیرێت، بە بچوک ببینرێت، ڕەتبکرێتەوە بەشێکە لە ژیاننامەی هەرزەکاریی یارومیل، بەشێکە لە ترسە قووڵەکانی، دامەزرێنەر و دروستکەری کۆی کاراکتەریی دوایشێتی. ئەو شاعیرێکی بەبەهرەیە، بەڵام ئەو لەسەرەتاوە جۆرە شیعرێک دەنوسێت وەک عەشیقە سوریالییەکەی دایکی دەڵێت لەگەڵ ئەم سەردەمەدا ناگونجێت، کە سەردەمی قارەمانانی جیدیی و ڕۆژگاری پەیکەرەکانی ستالینە. یارومیل هەر لەسەرەتاوە ئەو گومانە ئۆرفیۆسییە دەژی کە ئەوانی تر تەنیا فێڵی لێبکەن، وەک منداڵێک وەریبگرن، هەتا کە لە دانیشتنێکدا دەیشوبهێنن بە رامبۆی شاعیر لە بری ئەوەی دلشاد بێت، لەبری ئەوەی شوبهاندنەکە دڵی خۆشبکات، لەوە دوودڵ دەبێت کە قسە دەچێتە سەر ئەوەی ڕامبۆ لە هەژدەساڵیشدا وەک سیازدەساڵ دەرکەوتووە، شێوەی مێردمنداڵی بووە نەوەک گەنجێکی کامڵ... ئەو شوبهاندنە یارۆمیل دەخاتە خولیای ئەوەی بۆی گرنگ بێت وەک گەورە، وەک خودێکی کامڵ قەبووڵبکرێت. کە نیگارکێشە سوریالییەکە دەڵێت «یارومیل، نە منداڵە و نە پیاو»... ئەوە تووشی بارودۆخێکی دەروونی وەهای دەکات، ئامادەبێت دەستبەرداری هەموو شیعر و شاعیرییەتێک بێت، لە پێناوی گەورەبووندا. د

بۆیە ئاماژەم بەم بەشە لە کتێبەکە کرد، چونکە تەواوی ڕۆمانەکە لەدەوری هەوڵی یارومیل بۆ گەورە بوون دەسوڕێتەوە، یاخود لە ڕاستیدا بۆ بەهێزبوون. د

بەڵام چۆن شاعیری لاواز، بەهێز دەبێت؟ د

یارۆمیل، وەک ئۆرفیۆس، وەک پۆشکین، وەک کۆرنیامێنتال لەو باوەڕەدا نییە کە شیعر بەتەنیا بتوانێت هێزێکی بداتێ، بێدوودڵی بژی و بێترس بەسەر زەویدا بڕوات. جگە لەوە شاعیرییەت بۆ ئەو، هێزێکی ئامادەنییە، دەبێت ئەویش بسەلمێنێت، دەبێت دزگا و ئۆرگانە ڕەسمییەکانی دەوڵەتی نوێی کۆمۆنیستی ڕازیبکات کە شاعیرە... شاعیران لەسەردەمی مۆدێرندا وەک ئۆرفیۆس لە خۆوە ناتوانن گۆرانی بڵێن و کەس ڕێگایان لێ نەگرێت... وەک پۆشکین ناتوانن بە شیعر، تاج و تەختی تزاران بهێننە لەرزە و سزاکەش قەبووڵبکەن. یارومیل لەسەردەمێکی سەختتردا دەژی، لەسەردەمێکدا گەر بە زاراوە فرۆیدییەکە «باوک»، یاخود دروستتر بە زاراوە لاکانییەکە «ئەویدی گەورە» دان بە شاعیرییەتیدا نەنێت، ناتوانێت هەستبکات کە بووە شاعیر. ئۆرفیۆس کە دادەبەزێت بۆ هادەس، بە هێزی گەورەی شاعیر و هونەرمەندانەوە تێکەڵی مەیدانی جەنگ دەبێت، بەڵام یارۆمیل کاری وای پێناکرێت، لەسەردەمی مۆدێرندا، لە ڕۆژگاری میدیا و چاپ و وەزارەتەکانی کولتوور و ئەکادیمیاکانی هونەر و بنکەکانی چاپوپەخشدا، شاعیر ناتوانێت لە خۆیەوە شیعربێژی بکات و دەمدرێژیبکات و خۆی بە خۆی بڵێت هونەرمەند یان شاعیر. شوناسی هونەرمەندبوون شتێکە ئێستا شاعیر خۆی نایبەخشێتە خۆی، ئەو وەک کۆرنیامێنتال ناتوانێت خۆی وەک شاعیرێکی گەورە بناسێنێت... دەبێت ئەوانی دی نازناوی شاعیری بدەنێ، ئەوانی دیش تەنیا دایکی و عەشیقە سوریالییەکەی ئەو نین، بەڵکو حیزب و دەزگاکانی دەوڵەت و چەندەها هێز و ئۆرگانی ترن. د

سەفەری یارۆمیل بۆ گەورەبوون، بۆ دۆزینەوەی خۆی، دەکرێت وەک سەفەرێکی ڕەمزی بۆ هەندێک لە هەوڵی شاعیران بۆ دەربازبوون لە لاوازیی تەماشابکەین. یارومیل وەچەیەکی ئۆرفیۆسە، بەڵام ڕێگایەکی پێچەوانەی ئۆرفیۆس دەگرێت... ئۆرفیۆس سەرەتا هەستێکی گەورەی بەهێزی خۆی هەیە، دادەبەزێت ئۆردیکا بهێنێتەوە، دەتوانێت خوداکان ڕازیبکات ئۆردیکای بدەنەوە، لەسەفەری گەڕانەوەدا گومان دایدەگرێت، هەستناکات هونەر لەوە بەهێزتر بێت بتوانێت مردن ببەزێنێت، ئاوڕدەداتەوە، ئۆردیکا دەدۆڕێنێت. یارومیل لەسەرەتاوە بەجۆرێکی دی دەجوڵێتەوە، ئەو لاوازە، لە بندەستی دوو کاراکتەری زۆر بەهێزدا دەژی کە دایکی و نیگارکێشە سریالییەکەی دۆستێتی، هەردووکیان بەجۆرێک لە جۆرەکان کاراکتەری داگیردەکەن و دەیانەوێت ئەوەی لێدروستبکەن کە دەیانەوێت... ئەو گەورەبوون بەوە دەزانێت کە لە ژێر ئەو چەترە دایکانەیە دەرچێت، دەیەوێت خۆی بخاتە ژێر دەستی باوکێکی گەورەوە، ژێردەستی حیزبەوە... بەدوای دانپیانانی ئەو هێزە گەورەیەدا دەگەڕێت کە بەناوی شۆڕش و جوانکردنی دونیاوە هەم پەیامێکی شاعیریی و هەم پەیامێکی نێرانەشی هەڵگرتووە. د

یارۆمیل تەنیا گومانی لە بێهێزی خۆی نییە، بەڵکو باوەڕی تەواوی بەو بێهێزییە هەیە و دەیەوێت تێیپەڕێنێت. بۆئەوەی هەستبکات کە بەهێزە، دەبێت بەهەمان ڕەوتی ئۆرفیۆسدا بڕوات، دەبێت ئۆردیکایەک بدۆزێتەوە و هەوڵبدات بەدەستی بهێنێت. بەڵام یارومیل گەنجێکی شەرمنە، هەتا خاڵیش نییە لە ترسنۆکی، چۆن دەتوانێت ئۆردیکایەک بدۆزێتەوە?. یارومیل لە هەوڵەکانیدا بۆ گەورەبوون و دەربازبوون لە دایکی «ڕەمزی لاوازیی»، حەز لە کیژێک دەکات، کێشمەکێشێکی دەروونی قووڵ دەژی تا بتوانێت لێی نزیکببێتەوە و خۆشەویستی خۆی بۆ دەرببڕێت، بەڵام ڕۆژێک لە کردەیەکی هەرزەکارانە و بوێرانەشدا گوڵێک دەگرێت بەدەستییەوە و دەچێتە بەر ماڵی کچە و چاوەڕوانیدەکات بێتەدەرێ... چاوەڕوانییەکەی بێهۆدەیە، لە جیاتی ئەو کیژەی ئەم عاشقی بووە، کیژێکی دی دەبینێت کە هاوڕێی کیژی پێشووە و پێیدەڵێت ئەو خانمەی ئەم بەدوایدا دەگەڕێت کۆچیکردوە و چیتر لەم شارەدا ناژی. بەڵام ئەم کیژە نوێیە ئەوە بۆ یارومیل ئاشکرادەکات کە شەیدایەتی و یارۆمیلی خۆشدەوێت. یارۆمیل هەوڵدەدات ئەم کچە بکات بە کەرەستەیەکی گەورەی دەربازبوون لە دایکی، بە ئەداتێک بۆ دۆزینەوەی خود و هەستکردن بە گەورەبوون و بەهێزبوونی خۆی. لێرەدا یارومیل لە هەر یەک لە پۆشکین و کۆرنیامێنتال جیادەبێتەوە، ئەوان سەرەتا هەستدەکەن کە زۆر بە هێزن و دواتر ژن وادەکات هەست بەبێهێزی بکەن، ژن وادەکات پۆشکین بڕوات بۆ «دووجەنگی» و ژن وادەکات کۆرنیامێنتال شێتانە بگاتە بەردەستی بکوژانی. هەتا بۆ خودی ئۆرفیۆسیش تەفسیرێک هەیە کەدەڵێت ئەوە خەتای ئۆردیکا بووە کە ئۆرفیۆسی ناچارکردوە ئاوڕبداتەوە، ئەوەندە لە ڕێگا پێیگووتووە «منت خۆشدەوێت? منت خۆشدەوێت? گەر منت خۆشدەوێت ئاوڕبدەرەوە? بۆ ئاوڕنادەیتەوە». ئەوە ئۆرفیۆسی ناچارکردوە ئاوڕبداتەوە و بەوجۆرە بەدبەختیکردوە. د

پێدەچێت یارۆمیل لە یارییەکە تێگەیشتبێت، لەوە حاڵیبووبێت کە ژنان مایەی بەدبەختی شاعیرە ئۆرفیۆسییەکانی پێش ئەون و بیەوێت بەوردی و بەوریایی لەو خاڵەدا ژیاننامەی ئۆرفیۆس دووبارەنەکاتەوە. یارومیل بۆ ئەوەی هەست بەهێزبکات، هەر خۆی لە حیزب و لە ڕۆحە دروشمساز و شۆڕشگێڕانەکەی نزیک ناکاتەوە، بەڵکو دەست لەگەڵ دەزگا ئەمنییەکانیشدا تێکەڵدەکات. یارۆمیل سەرەتا دەیەوێت هێزی خۆی لەگەڵ ئەو کیژەی هاوڕێیدا تاقیبکاتەوە، بەوەدا کە دەخوازێت تەواو داگیریبکات، بیکات بە هی خۆی، لە هەموو چاوێکی ونبکات، لە سەر ئەوە دەیکاتە جەنگ و جەدەل لەگەڵیدا، چۆن لەشی خۆی پیشانی دکتۆرێکی پیاو داوە... هێزی یارۆمیل سەرەتا لەوەدایە ئۆردیکاکەی خۆی تەواو بۆ خۆی مۆنۆپۆلبکات و نەهێڵێت بەشی کەسی تێدا بێت. بەڵام هێزی هەرە گەورە لە داگیرکردنی ئۆردیکادا نییە، بەڵکو لەدەستبەرداربووندایە لێی... یارومیل لە کردارێکی ناجومێرانەدا، هەریەک لە کیژەکەی هاوڕێی و برای ئەو کیژە بەدرۆ تاوانباردەکات کە دەیانەوێت لە سنوور بپەڕنەوە و لای پۆلیسی کۆمۆنیستی بەگرتیان دەدات. د

یارومیل بەدستی خۆی ئۆردیکا فڕێدەداتە بنی دۆزەخەوە و ئاوڕیشی لێ ناداتەوە سەیربکات چۆن دەکەوێتە بنی هادەس. د

یارومێل ئەو ئۆرفیۆسەیە کە لەسەرەتاوە دەزانێت لاوازە و بۆ ئەوە ناگەڕێت هێزی خۆی تاقیبکاتەوە، بەڵکو بۆ وەستهێنانی هێز دەگەڕێت، کە دەچێت بەدوای ئۆردیکادا بۆئەوە ناچێت ڕزگاریبکات، بەڵکو بۆئەوە دەچێت بەهێزی خۆی بسەلمێنێت و بڵێت هێزی من لە توانای دەستبەرداربووندایە لە ئۆردیکا نەوەک لە وەدەستهێنانەوەیدا.ئەگەر تاسەر یارۆمیل ژنان خیانەتیان لە شاعیران کردبێت، لەگەڵ یارۆمیلدا ئەو شاعیرە نێرە دێتە پێشێ کە هەوڵدەدات نێرایەتی و هێز و گەورەیی خۆی بەوە بسەلمێنێت کە دەتوانێت خیانەت لە ژنان بکات. د

بەڵام ئەم یارییە ئاسان بۆ یارومیل تەواو نابێت، ئەوەی ئۆرفیۆس دەستبخاتە دەستی جانەوەرەکانی هادەسەوە، هەموو شاعیرییەت و جوانییەکی تێدا دەکوژێت، لێرەوەیە ڕستە ترسناکەکەی کۆندێرا دێتە سەرێ، ئەو ڕستەیەی من لەوەوبەر چەندینجار بەکارمهێناوە و پێدەچێت زۆرجاری دیش بەکاریبهێنمەوە «لەو دەمەدا شاعیر لەگەڵ جەلاددا حوکمیاندەکرد». یارومیل نمونەی زۆر لە شاعیرانی سەدەی بیستە کە دەستیانخستە دەستی جەلاد و لەگەڵ ئەودا حوکمیانکرد. د

یارۆمیل دەچێتە پاڵ جەلاد بۆ ئەوەی لاوازیی ئەبەدی شاعیران جێبهێڵێت، بەڵام ئەوە ئازار و تراژیدیاکەی سووک ناکات، یارۆمیل دەبێتە کەسێکی تەنهای قێزەون، ئەمجارە ڕقی خەڵک لە یارۆمیل هۆکەی ئەوە نییە کە شاعیرە، بەڵکو بۆ ئەوەیە کە ئەو شاعیری بە ڕێگای خیانەتدا لە ڕێگای ئەبەدی شیعر بردوە، ڕێگای دژایەتی جەلاد، ڕێگای نەتوانەوە لە ژێر سێبەری دەسەڵاتدا... شاعیران بۆیان نییە لەسەر حیسابی جوانی، بەهێزبن. ئەوە وادەکات یارۆمیل هەوڵی خۆکوژی بدات، بەڵام بۆی ناچێتە سەر... یارۆمیل نابێت وەک شاعیران مەرگێکی ئازاد و مانادار بمرێت، لەبەرئەوە دەمێنێتەوە و پاشماوەیەکی کەم لەوە بە هەوکردنی سی دەمرێت و جیهان بەجێدەهێڵێت. د

یارۆمیل نمونەی تراژیدیی ئەو شاعیرە ئۆرفیۆسییەیە کە دەیەوێت لە لاوازی ئۆرفیۆسیانەی خۆی دەرچێت و ئەوەش بەرەو خیانەت لە شیعر و گەورەیی و داهێنانی دەبات. د


Sunday 16 October 2011


وەچەکانی ئۆرفیۆس 2
کۆرنیامێنتال


لە نۆی نۆڤەمبەری ساڵی 1918 دا گیوم ئەپۆلونێر لە تەمەنی سی و هەشت ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.هۆی مردنەکەی نەخۆشییەکی تایبەتی و ناوازە نەبوو، ڤایرۆسێک نەبوو کە بە تایبەت دەیدات لە شاعیران و داهێنەران و مەرگێکی ئەفسانەییان پێدەبەخشێت. مەرگێک نەبوو وەک مەرگی هاوپیشەکەی ئەلکساندەر پۆشکین... مەرگێکی تایبەت، پڕتەلیسم، پڕ پرسیار. بەڵکو مەرگێکی سادەبوو، بە پەتایەک کە لەگەڵ ڕۆحی ئەپۆلۆنێردا ملیۆنەها گیانی تری کێشا.
ئەوەی ئەپۆلۆنێر بەوردی بخوێنێتەوە هەستدەکات وەک شاعیر هەمیشە ویستوێتی مەرگێکی ناوازەی هەبێت. ئەو یەکێکە لەوانەی باوەڕی زۆر بە تایبەتمەندیی ژیان و مردنی شاعیران هەیە. ڕاستە زۆربەی شاعیران خۆیان بە جنسێکی جیاواز لە ئادەمیزادانی دی دەبینن، هەندێکیان هێندەی دوای ژیان و مەرگی شاعیرانە دەکەون، ئەوەندە خودی شیعر نابێتە خولیایان، بەڵام ئەم هەستە و ئەم بابەتە هەمووجارێک لە نوسیندا دەرناکەوێتەوە، کەچی لە ئەدەبیاتی ئەپۆلۆنێردا قورساییەکی زۆر گەورەی هەیە.
ئەپۆلۆنێر بە پەتایەک مرد کە لە سەرەتاکانی سەدەی بیستدا و بە چەند شەپۆلێکی گەورە لە ئەوروپای دا و ملیۆنەها قوربانی جێهێشت. پەتاکە بە «ئەنفلۆنزای ئیسپانی» دەناسرێت، هەندێک سەرچاوە دەڵێن کە نزیکی 25 ملیۆن مرۆڤی کوشتووە ، هەندێکی دیش دەڵێن ژمارەی ڕاستەقینەی قوربانییەکان لەسەروو پەنجا ملیۆنەوەیە. لە ناودارترین ئەو کەسانەی بوون بە قوربانی ئەنفلۆنزای ئیسپانی، سۆسۆلۆگی ئەڵمانی ماکس ڤێبەر و نیگارکێشی نەمساوی، ئیگۆن شیللی و سۆفیا فرۆیدی کچی سیگمۆند فرۆید بوون، بەڵام لە هەمووان ناودارتر خودی ئەپۆلۆنێرە.
مردنی ئەپۆلۆنێر بە پەتایەکی لەوجۆرە بە هەموو پێودانێک مەرگێکی ئۆرفیۆسی نییە... ئەوەی بە ڤایرۆسێک بمریت کە لەگەڵ ئەودا گیانی ملیۆنەهای دیکەی چنیوەتەوە، مەرگی هەموو ئەو تایبەتمەندێتیانە وندەکات کە مەرگی شاعیرانە پێویستی پێیەتی. ئەپۆلۆنێر پێشتر بەدوای مەرگێکی پاڵەوانکارانەدا چووبوو بۆ بەرەکانی جەنگی جیهانی یەکەم، لەوێ برینداریش دەبێت، بەڵام ڕێکەوت ئەو دەرفەتەی پێنابەخشێت، وەک لۆرد بایرۆن لە مەیدانەکانی شەڕدا بمرێت. ئەو دەرفەتەی پێ نابەخشێت وەک فیدریکۆ گارسیا لۆرکا بەدەستی دوژمن و لە شەوێکی پڕ ئەستێرەدا شەهید بکرێت... لۆرکاش وەک ئەپۆلۆنێر هەر بە سی و هەشت ساڵی مرد، بەڵام بە کوشتنی مەتەڵێکی گەورە و مەرگێکی شاعیرانەی تایبەتی دوای خۆی جێهێشت، پێش لە کوشتنی جیڤارا، مەرگی لۆرکا ڕەمزێکی گرنگی شۆڕشگێڕی و یاخیبوون بوو لە هەموو دونیادا.
بەڵام ئەپۆلۆنێر گەر نەیتوانیبێت مەرگێکی وا ئۆرفیۆسی بۆ خۆی زامنبکات، قارەمانێکی ئۆرفیۆسی بۆ جێهێشتووین کە کەسایەتی شاعیر کۆرنیامێنتالە، لە چیرۆکی « شاعیرە کوژراوەکە» دا. ئەپۆلۆنێر لە کەسی کۆرنیامێنتالدا نمونەی ژیانێکی ئۆرڤیۆسیی نوێمان پێشکەشدەکات... کۆرنیامێنتال وەک منداڵێکی بەدبەخت دێتە دونیاوە، هەر هێندەی ئەو لە دایک دەبێت دایکی دەمرێت، باوەپیارەکەی کە ساختەبارۆنێکە، شەوێک لە مۆنتی کارلۆ و لەسەر مێزی قومار هەموو سامانی خۆی دەدۆڕێنێت و دواتر خۆی دەکوژێت. لەو سەرەتایانەوە سیفەتی نەفرەت لێکراوی کۆرنیامێنتال دەردەکەوێت، وەک کەسێک کە بوونی هاوبەست و گرێدراوی تراژیدیایە. دوای ئەو مامۆستایەکی هۆڵەندی دەیگرێتە خۆی، سەرپەرشتی پەروەردەبوونی دەگرێتە ئەستۆ، بە جیهانی ئەدەبیاتی ئاشنادەکات و بە کتێبەکانی سێرڤانتس و گۆتەی دەناسێنێت. دوای مردنی بەخێوکەرەکەی، دەچێتە پاریس و لەوێ ژیانی خۆی وەک شاعیر و شانۆنوس دەست پێدەکات. لەوێ حەز لە سەماکەرێک بە ناوی تریزتۆیزا دەکات، خانم بۆ ماوەیەکی کورت پەیوەندی لەگەڵ کۆرنیامێنتالدا دەبەستێت، بەڵام هەر زوو نیشانە ئۆرفیۆسییەکان لە ژیانیدا دەردەکەون، کاتێک دڵدارەکەی زۆر ئاسان و بێباک بۆ شاعیرۆچکەیەکی خراپ دەستبەرداری دەبێت بە ناوی پۆپۆناتەوە. کۆرنیامێنتال بۆئەوەی دڵی خۆشەویستەکەی بەدەستبهێێتەوە دەستدەکات بە گەشتێکی دوورودرێژ بەدوای دوو دڵدارەکەدا، بەشێکی تێکستەکە وەسفی ئەو سەفەرە درێژەی کۆرنیامێنتالە لە شارو جێگا جیاوازەکانی ئەوروپادا بە دوای تریزتۆیزادا. گەشتەکەی کۆرنیامێنتال درێژکراوەیەکی سەمبولی گەشتەکەی ئۆرفیۆسە بۆ هادەس، وەک چۆن ئەو دەیەوێت خۆشەویستەکەی لە بنی دۆزەخ دەربهێنێت، کۆرنیامێنتالیش دەیەوێت خۆشەویستەکەی لە بنی دۆزەخی ئەوروپادا بەدەستبهێنێتەوە. کۆرنیامێنتالیش وەک ئۆرفیۆس وادەردەکەوێت بڕوایەکی گەورەی بە هێزی هونەری خۆی هەبێت، بەڵام هەڵگری ئەو سیفەتە هەمیشەییەی شاعیرانیشە کە وا هەستدەکەن خۆشەویست نین، نەفرەت لێکراون. لەم تێکستەی ئەپۆلۆنێردا دژایەتی نێوان شیعر و جیهان دەگاتە ئاستێکی زۆر باڵا. لە چیرۆکی ئۆرفیۆسدا وادەرناکەوێت وەک ئەوەی داهێنانی ئۆرفیۆس مایەی کوشتنی بێت، ڕقی ژنان لە ئۆرفیۆس دەگەڕێتەوە بۆ ڕقی ئۆرفیۆس لە ژنان. بەڵام لەسەدەکانی دواتردا هەستی شاعیران بە تەنهایی و گۆشەگیری و دابڕان و نەفرەت تا دێت گەورەتر دەبێت، ئەو هەستەی کە ئەوان دونیایان بە دڵ نییە و دونیاش ئەوانی بەدڵ نییە، دەبێتە هەستێکی زاڵ. کۆرنیامێنتال لە مێرسیلیا تووشی دەبێت بە تووشی کەسێکی سەیرەوە کە دروشمی سەرەکی دژایەتی شاعیرانە... کیمیاگەرێکی ئەڵمانییەوە بە ناوی «تۆگراس»ـەوە. ئەپۆلۆنێر لە کەسایەتی
تۆگراسدا تەعبیر لەو ڕۆحە زانستخواز و عەقڵییەتە داخراوە نوێیە مۆدێرنە دەکات کە تەواوی جیهانبینی مرۆڤ بە قازانجەوە گرێدەداتەوە. لە مێرسیلیا، کۆرنیامێنتال تێدەگات کە خۆشەویست نەبوونی شاعیران تەنیا لەوەدا کورت ناکرێتەوە کە دڵدارەکانیان تێیان ناگەن و خۆشیان ناوێن، بەڵکو دەگاتە کینەیەکی جەماوەریی گەورەتر، ئەوەی کە شاعیران قەبووڵ ناکەن تەنیا عەشیقەکان نین، بەڵکو تەواوی جەماوەرە. تۆگراس باوەڕی بە لە ناوچوون و نەمانی شاعیران هەیە، وەک مەخلوقاتی بێسوود دەیانبینێت، وەک کۆمەڵێک بوونەوەر کە ناوبانگ و شکۆی خۆیان لەدەستداوە، وەک جنسێکی مشەخۆر کە دەبێت نەمێنن. ئەو نوێنەری پۆڵە پێچەوانەکەی کۆرنیامێنتالە، لە کاتێکدا کۆرنیامێنتال شاعیران لە ئاستی خوداوەنداندا ڕادەگرێت، ئەو لە هەموو شوێنێک بانگ بۆ قڕانکردنیان دەخوێنێت و خەڵکی عەوامیان لێ هاندەدات.
تۆگراس لە چیرۆکەکەی ئەپۆلۆنێردا بەمجۆرە قسەدەکات «شاعیران دەبێت دەستبەرداری شکۆی خۆیان بن بۆ زاناکان، بۆ فەیلەسوفان، بۆ ئەکرۆپاتەکان، بۆ فیلانسرۆپییەکان، بۆ کۆمەڵناسەکان. شاعیران ئەمرۆ جگە لەوەی پارەیەک وەردەگرن کە شایستەی نین، کەڵکی هیچی دیان نییە. ئەوان هەر هیچ کار ناکەن... شاعیران کەسیان مافی ژیانیان نییە ...دەبێت لەسەر زەوی نەمێنن. ئەی جیهان لە نێوان ژیان و شیعردا یەکێکیان هەڵبژێرە... لە سبەێنێ وە سەردەمێکی نوێ دەستپێدەکات، چیتر شیعر لەسەر ڕووی زەمین نامێنێت... هەموو شاعیرانیش سەردەبڕدرێن».
ئەمە تیورەی تۆگراسە، کە دواجار خەڵک دژی شاعیران هاندەدات و لە هەموو جێگایەک ڕاوە شاعیر دەست پێدەکرێت، دەگیرێن و دەخرێنە زیندانەوە و دەکوژرێن. لەو پەلامارە گەورەیەدا بۆ سەر شاعیران کۆرنیامێنتال ناتوانێت خۆی ونبکات، خەڵکی توڕە، عەوامی ڕاپەڕیو دژی شیعر دەیگرن و دەیکوژن و پانیدەکەنەوە.
کوشتنی کۆرنیامێنتال، کوشتێکی تەواو ئۆرفیۆسییە. یورگن گریمیش لە کتێبەکەیدا دەربارەی ئەپۆلۆنێر تەواو پێ لەسەر سروشتی ئۆرفیۆسیانەی مردنەکەی کۆرنیامێنتال دادەگرێت. سەفەری کۆرنیامێنتال بەدوای دڵدارەکەیدا و کوشتنی بەدەست پۆلە عەوامێکی توڕە لەدەستی شیعر و پانکردنەوەی، دووبارەکردنەوەیەکی نوێی ئەفسانەی ئۆرفیۆسە. هەر دوو کۆرنیامێنتال و ئۆرفیۆس تەواو ئەزموونی چارەنوسی تراژیدی شاعیر دەژین و لە پشتیشییەوە یەک ڕاستی گەورە وەستاوە کە داهێنانی گەورە بەشی ئەوە نییە ماڤێکی ڕاستەقینەی ژیان بە شاعیر ببەخشێت، هێزی هونەر زۆرجار ناگاتە ئەوەی دەستی بکوژەکان بگرێت و چەقۆ و بەرد و گوللەیان بگێڕێتەوە. کۆرنیامینتال خۆی بە خوداوەندی شیعر دەزانێت، لێرەوە بۆ مەرگێکی شاعیرانەش دەگەڕێت، ئەوی ڕۆژ کە دەچێت بۆ لای تۆگراس، بێئەوەی غروری شاعیرانەی لەدەستدابێت دەڵێت «من کۆرنیامێنتالم، گەورەترین شاعیری زیندووی رووی زەوی. زۆرجار ڕوو بە ڕوو چاوم بڕیوەتە چاوی خودا، من شەوق و بریقەی خوداییم لەگەڵ خۆمدا هەڵگرتووە، ئەوەش چاوە ئینسانییەکانی منیان لاوازکردوە. من ئەبەدییەت ژیاوم. بەڵام کە ڕۆژ و ساتی من هات، هاتووم، بۆ ئەوەی لە پێشدەمی تۆدا بڵندببمەوە».
کۆرنیامێنتال ئەو ژیان و مردنە شاعیریانەیە دەژی کە ئەپۆلۆنێر خۆی دەستی ناکەوێت.
لەم تێکستەدا ئەوە دەخوێنیەوە ئەپۆلۆنێر چەند بڕوایەکی کەمی بە هێزی شیعر بۆ سەر دونیا هەبووە. ستاتیکای شیعر لەوەدا بەرجەستە دەبێتەوە کە بە جیهان نامۆیە، جوانی داهێنان لەوەدایە کە کاریگەرییەکی کەمی لە سەر دونیا هەیە، هەمیشەش شتێک پێشکەشدەکات کە بە جیهان نامۆیە. جارێکی تر شاعیر ئەو مەخلوقە گەڕۆکە نەسرەوتەیە کە هەم خۆشەویستی و هەم داهێنانی خۆی بە جیهان دەبەخشێت، بەڵام دونیا نە عەشقی شاعیرانی قەبووڵە و نە داهێنانیان. دوای مردنی کۆرنیامێنتال، هاوڕێیەکی کە بە «باڵندەکەی بەنین» لە چیرۆکەکەدا ناوی دێت، وێنەگر و پەیکەرتاشێکی هاوڕێی کۆرنیامێنتالە، لەسەر داوای تریزتۆیز پەیکەرێک بۆ شاعیر دروستدەکات. هەندێک دەڵێن ئەم کاراکتەرە ئاماژەیە بۆ کەسی پاپلۆ بیکاسۆ کە هاوڕێی نزیکی ئەپۆلۆنێر بووە، دەشڵێن کە تریزتۆیزیش هەر ئاماژەیە بۆ کەسێکی ڕاستەقینە لە ژیانی ئەپۆلۆنێردا، بە جۆرێک کۆی چیرۆکەکە وەک جۆرە ژیاننامەیەکی مەجازی بۆ خودی ئەپۆلۆنێر وایە. واتە ئەپۆلۆنێر بە چەند ساڵێکی کەم بەر لەمردنی لە ئاستی مەجازیدا ئەو ژیان و مردنە شاعیرییەی بۆ خۆی نوسیوەتەوە کە ئارەزوویکردوە. پێدەچێت هەستیکردبێت، کە ژیان ناتوانێت ئەوجۆرە مەرگە ئۆرفیۆسییەی پێشکەشیبکات.
کۆرنیامێنتال وەک ئۆرفیۆس پێویستی بە هیچ ئاوڕێکی تراژیدی نییە، لە ژیانی پۆشکیندا خودی ئەو ساتە وەختەمان بینی کە نزیکە لە ساتی ئاوڕە ئۆرفیۆسییەکە... کۆرنیامێنتال ڕاستەو ڕاست لەسەر یەک هێڵ، بە بڕوایەکی توندەوە، بە ئەزموونی شاعیرانی پێش خۆیەوە بەرەو مردن دێت، دەزانێت ئەوەی ئۆردیکای لە کیس دەدات ئاوڕکەی نییە، دەزانێت ئۆردیکای پێش وەخت و هەر لەسەر زەمین لە دەستچووە. ژیانی کۆرنیامێنتال وەک ئەوە وایە ئۆرفیۆس دابەزێت بۆ بنی هادەس و لەوێ ببینێت کە ئۆردیکا نایەوێت لەگەڵیدا بگەڕێتەوە و هەر لەوێدا بەدەستی ژنانی باخۆسی بکوژرێت و بکەوێتە بنی دۆزەخ و هەرگیز نەگەڕێتەوە. شاعیرییەت لەسەردەمی نوێدا بەشی ئەوە نییە کە خوداکان ئۆردیکا بە ئۆرفیۆس ببەخشنەوە. شاعیران لەم سەردەمەدا دادەبەزن بۆ هادەس و دەزانن لەوێدا دەکوژرێن و ناگەڕێنەوە.

Thursday 6 October 2011

وەچەکانی ئۆرفیۆس "1" "پۆشکین ــ کورنیامێنتال ــ یارومیل ــ حەلاج"


کوشتنی دڕندانەی ئۆرفیۆس، بەدەستی ژنانی هەواداری دینیۆسیس، نیشانەی هەستێکە کە قووڵ له‌ڕۆحی شاعیر‌و هونەرمەنداندا بنجبەست بووە، هەستکردن بەوەی کە ئەوان بوونەوەری "خۆشەویست نین". خودی کوژران‌و هەلاهەلابوون بەدەستی ژنان رەمزێکە بۆ "خۆشەویست نەبوون". لێرەوە له‌زۆر سات‌و سەردەمدا رەتکردنەوەی جنسەکەی دی بۆ شاعیر، دەبێت بە سەمبولی رەتکردنەوەیەکی قووڵتر‌و گەورەتر، رەتکردنەوەیەکی کۆمەڵایەتی‌و گەردونی کە له‌ڕقی ئافرەتدا له ‌"شاعیر" یان "هونەرمەند" تەعبیر له‌خۆی دەکات.
چیرۆکی ئۆرفیۆس بەردەوام بەشێوەی جۆراوجۆر له‌مێژووی ئەدەبیاتدا‌و بە فۆرمی جیاواز جیاواز دووبارە دەبێتەوە، جارێک وەک تێکست، جارێک وەک زیندەگی راستەقینەی خودی شاعیران. گلیوم ئەپۆلۆنێر له‌جێگایەکدا رستەیەک دەنوسێت، جێگای تێڕامانە، ئەو دەڵێت "هەموو شاعیران، له‌مەرگێکی پڕئازاری وەک مەرگی ئۆرفیۆسەوە نزیک بوون". کوشتن‌و هاڕین له‌ژێر زەبری مەکینەیەکی گەورەدا ئەوە قەدەری چەندەها شاعیرە. "مەرگی پڕ ئازار" شێوازی زۆرە، بەڵام بە گشتی هەموو مەرگە پڕ ئازارەکانی شاعیر دەچنەوە سەر ئەو بێهیوایی‌و نائومێدیی‌و بڕوانەبوونە قووڵەی شاعیران بە خود. یەکەمین شاعیرێکی ئۆرفیۆسی له‌خەیاڵمدا بێت "ئەلکسەندەر پۆشکین"ە. مەرگی پۆشکین مەرگێکی ئۆرفیۆسی پڕ ئازار بوو. هەموو نیشانەکان بۆ ئەوە دەچن کە پۆشکین کوژراوی دەستی پیلانێک بێت کە زۆر لایەن تێیدا بەشداربن، تاوانباری سەرەکی پێدەچێت ناتالیا پۆشکین، هاوسەری شاعیر بێت. گومان لەوەدا نییە کە دەسەڵاتی تزاریی تەواو له‌پۆشکین بێزار بوو، دوای نەفیکردنێکی سێ ساڵە له‌قەوقاز بە رەزامەندی هەیئەتە باڵاکانی دەسەڵاتی قەیسەریی دەگەڕێتەوە بۆ نیشتەجێبوون له‌موڵکێکی دایک‌و بابیدا، شاعیرێکی گەنجە، پڕ خەونە، ناوبانگی لەمسەری روسیاوە بۆ ئەوسەری گرتۆتەوە، بەڵام بیروڕاکانی‌و بێزاری وای لێدەکەن بیر له‌کوشتنی قەیسەر‌و هەندێجار بیر له‌کوشتنی خۆشی بکاتەوە. گەرچی پۆشکین نوسەرێکی پڕ شیعر‌و پڕ کارە، دەرهەق بەو تەمەنە کورتەی خۆی ژمارەگەلێکی بەرچاو شاکاری جێهێشتووە، بەڵام نیشانەکان بۆ ئەوەدەچن کە هیچ یەک له‌شاعیرییەت‌و بەهرەمەندی بێسنوور‌و ناوبانگی گەورە، دڵنیاییان بە پۆشکین نەبەخشیوە. دۆخی، دۆخێکی سەخت بووە، سەفەری بۆ دەرەوەی وڵات لێ قەدەغە کراوە، له‌ناو روسیاشدا بێڕەزامەندی کەسە هەرە باڵاکان‌و مەقاماتە بەرزەکان نەیتوانیوە سەفەربکات. گەرچی بە روکەش دەسەڵاتی قەیسەری شاعیری له‌خۆی نزیککردۆتەوە، بەڵام بەردەوام له‌ژێر چاوەدێرییەکی زۆردا بووە، هەموو نامەکانی خوێنراونەتەوە، فشارێکی هەمەلایەنەی لەسەر بووە، کە کەم‌و زۆر لەگەڵ ئەو رۆحە ئازادەیدا نەگونجاوە. پۆشکین دواجار له‌تەمەنی سی‌و هەشت ساڵیدا له‌دووجەنگیـ"مبارزه‌ ـ دوئێل"ێکی مێژوویدا بەدەستی گیۆرگیس چارلز دێئانتێس، دەکوژرێت، ئەفسەرێکی گەنجی فەرەنسی کە پێدەچێت پەیوەندی لەگەڵ ناتالیا گەنچارۆڤی ژنی پۆشکیندا بووبێت. ناتالیا تەمەنی شازدە ساڵ دەبێت کە پۆشکین له‌ئاهەنگێکی سەمادا دەیبینێت‌و خۆشیدەوێت، پۆشکین ئەوسا تەمەنی بیست‌و نۆ ساڵ بووە، گەرچی وەک شاعیری گەورەی روسیا ناسراوە، بەڵام دایکی ناتالیا بە زەحمەت‌و دوای دوودڵییەکی درێژ رەزامەندی لەسەر شووکردنی کچەکەی بە پۆشکین دەردەبڕێت... شاعیرییەت بەشی ئەوە نییە کە پۆشکین قەبووڵکراوبێت، هەمیشە هێزێکی گەورە هەیە رەتیدەکاتەوە‌و دانی پێدا نانێت. وەک دەڵێن دێئانتێس له‌ئاهەنگەکانی سەما‌و لەبەرچاوی کەسانی دەوروبەر بە تزاردا وەها ئاشکرا چاوبازیی لەگەڵ ناتالیای ژنی پۆشکیندا کردوە، بەجۆرێک ئەو هیچ چارێکی نەمێنێت‌و ناچاربێت بانگی بەرابەرێنی بکات. پۆشکینی شاعیر شانسێکی ئەوتۆی لەبەردەم دێئانتێسی ئەفسەر‌و گەنجدا نییە، یەکەمجار ئەفسەرەکە گاردی قەیسەریی بەجۆرێکی کوشندە دەیپێکێت‌و رۆژێک دواتر له‌ماڵەکی خۆیدا له‌سانت پوترسبورگ گیان لەدەستدەدات. لەدوای کوژرانی پۆشکینەوە تا ئەمڕۆ دەیان کتێب لەسەر مەرگی پۆشکین‌و ئەو پرسیار‌و تەلیسمانە نوسراون کە دوای خۆی جێیهێشتوون. بۆ زۆربەی ئەو پرسیارانەش تا ئەمڕۆ وەڵامی ئاشکرا لەبەردەستدا نین، بەڵام وەک دەردەکەوێت بۆ کوشتنی پۆشکین زیاد له‌بەرێک‌و زیاد له‌هێزێک‌و زیاد له‌هۆیەک بە ئاگا‌و بێئاگا کۆبووبێتنەوە تا شاعیر بکوژن. پرسیارەکەی من ئەوەیە بۆ پۆشکین، دێئانتێس داوەتی دووجەنگی دەکات؟... حاڵەتی پۆشکین زۆر دوور نییە له‌دۆخی ئۆرفیۆسەوە. ئۆردیکا یەکێک هەیە دەیەوێت لاقەیبکات‌و دەکەوێتە بنی هادەس‌و لەدەست ئۆرفیۆس دەردەچێت، ناتالیاش کەسێک هەیە دەیەوێت لاقەیبکات‌و له‌پۆشکینی هەڵکەنێت‌و ئابڕوشی بەرێت. بانگەکەی پۆشکین بۆ دووجەنگی، درێژکراوەیەکی سەمبولیکی سەفەرەکەی ئۆرفیۆسە بۆ هادەس... پۆشکین دەبێت دابەزێت بۆ سەر سنووری مەرگ‌و ژیان بۆئەوەی هەم ناتالیا‌و هەم ئابڕووی خۆی بهێنێتەوە. برینەکەی پۆشکین برینێکی له‌برینی ئۆرفیۆس قووڵترە، ئەگەر ئۆرفیۆس لای ژنانی دیکەی جیا له‌ئۆردیکا خۆشەویست نەبێت‌و بەدەستی ئەوان بکوژرێت، پۆشکین هەستیکردوە له‌نزیکترین کەسی خۆی، له‌دایکی چوار منداڵەکەیەوە‌و لەبەرچاوی باش‌و خراپ، دڵە ناسک‌و شاعیرانەکەی برینداردەکرێت. بیرۆکەی "خۆشەویست نەبوون" کە له‌کوشتنەکەی ئۆرفیۆسەوە دەخزێتە ژیانی شاعیرانەوە لای پۆشکین تەواو بەجۆرێکی تراژیدی بەرجەستەدەبێت، تەواوی چیرۆکەکە وامان بۆ دەردەخات وەک ئەوەی ئۆرفیۆس لێرەدا بەدەستی خودی ئۆردیکا بکوژرێت. ئاخۆ بە راست ناتالیا گەنچارۆڤ خوێنی پۆشکینی له‌ملە؟ دەنگۆی پەیوەندی نێوان ناتالیا‌و دێئانتێس دەگەڕێتەوە بۆ هەندێک نامەی نهێنی‌و بێناو کە ئاڕاستەی پۆشکین دەکرێن، دواجاریش له‌سووکایەتییەکی بەرچاوی دێئانتێسدا له‌ئاهەنگێکی گەورەی دەرباردا رەفتارێکی وا زەق دەنوێنێت‌و بەجۆرێک له‌ناتالیا نزیکدەبێتەوە هەموو ئەو دەنگۆیانە بۆ پۆشکین دەسەلمێنێت. ئاخۆ نامەکان راستیان بە پۆشکین گووتووە یان نا؟ ئاخۆ ئەو رەفتارەی دێئانتێس کە راستەخۆ وا له‌پۆشکین دەکات بانگهێشتی دووجەنگی بکات، پلانکراو بووە، ناتالیا بەشێک بووە له‌پلانەکە، یان دێئانتێس تەنیا گەنجێکی لەخۆبایی بووە کە هەڵەیەکی کردوە‌و هیچی تر؟ له‌ڕاستیدا پرسیارەکان هەموو تا ئەمڕۆ بێوەڵامن. ئەوەی گرنگە ئەوەیە هۆکان هەرچییەک بووبێت، دڵی پۆشکین بەجۆرێکی گەورە شکاوە‌و ئازاری چەشتووە، دووجەنگی‌و له‌ڕاستیدا مردنی هەڵبژاردوە، هەستیکردوە بەڕاستی خۆشەویست نییە، بەڕاستی شاعیرییەت لێرەدا فریای ناکەوێت، هەستیکردوە شیعر لێرەدا ناتوانێت هیچ بکات، گومانەکەی هەمان گومانی ئۆرفیۆسە کاتێک ئاوڕدەداتەوە. ئەو ساتەی ئۆرفیۆس ئاوڕدەداتەوە‌و ئەوساتەی کە پۆشکین بانگی دووجەنگی دەنوسێت، دوو ساتی قووڵی گومانی شاعیر‌و هونەرمەندن له‌مانا‌و سوود‌و نرخی شاعیرییەت. لێرەدا سێ تەفسیرمان له‌بەردەستدایە.
یەکێکیان دەڵێت، خوێنی پۆشکین له‌ملی ناتالیا گەنچارۆڤە، ئەو ژنێکی چاوباز بووە‌و بێئەوەی گوێبداتە ناوی پۆشکین چۆتە پەیوەندییەکەوە لەگەڵ ئەو ئەفسەرە فەرەنسییە گەنجەدا، ئەوە مایەی مردنی پۆشکینە، ئەو ئەو هەستە قووڵەی گومانی له‌دڵی پۆشکیندا چاندووە، بەجۆرێک گومان له‌خۆی بکات‌و بیەوێت خۆی بخاتە ئەو مەترسییەوە، ئەو بۆ پۆشکینی سەلماندووە کە بە راستی کەسێکی قەبووڵکراو نییە، خۆشەویست نییە، ناوبانگ‌و بەهرە شتێکی تایبەتیان پێ نەبەخشیوە، ئەو نمونەی ئەو ژنە بێباکانەیە کە شاعیرییەتیان بۆ گرنگ نییە‌و نازانن لەگەڵ چ جۆرە رۆحێکدا سەروکاریان هەیە.
تەفسیری دووەم ئەوەیە کە پۆشکین خۆی بەدوای جۆرێک له‌خودکوژیدا گەڕاوە، مەسەلەی پەیوەندی ناتالیا‌و ئانتێس له‌دەنگۆیەک بەولاوە هیچی تر نەبووە، ئەوە گومانی پۆشکینە له‌خۆی‌و گەڕانێتی بۆ بەهانەیەک بۆ مردن وایکردوە ئەو چیرۆکە بکاتە هۆیەک‌و مەسەلەی دووجەنگییەکەی لەگەڵ دێئانتێسدا وەک شانۆیەکی ئەلتەرناتیڤ بۆ خودکوژی بەکاربهێنێت، گەر وابێت لێرەدا پۆشکین گەلێک له‌ئۆرفیۆس نزیکدەبێتەوە، گەر ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس بۆ ئەوە بێت کۆتاییەکی ئەفسانەیی‌و ئەبەدیی ببەخشێتە عەشقێکی گەورە، لێرەشدا پۆشکین له‌دوای کۆتاییەکی میتۆلۆگی‌و سیحراوی‌و پڕ تەلیسمدا بووە بۆ ژیانێکی شاعیرانەی قەشەنگ. لێرەدا شاعیر کە تەواو بڕوای بە خۆی‌و بە شیعر‌و بە ژیان نامێنێت، هەوڵدەدات له‌ڕێگای دروستکردنی کۆتاییەکی ئەفسانەییەوە، ئەو دوودڵییە قووڵەی خۆی تێپەڕێنێت، وەک ئەوەی بیەوێت بە مەرگی خۆی ئازاری دونیا بدات.
تەفسیری سێهەم کە پێدەچێت تەفسیرە دروستەکە بێت، پێیوایە کوشتنی پۆشکین کارێکی دەستەجەمعییە، دەوڵەت‌و حوکمی قەیسەریی‌و دابونەرێت‌و خێزان‌و ژن‌و پۆلیس پێکڕا تێیدا بەشداربووبن. لێرمەنتۆڤی شاعیر له‌قەسیدە بەناوبانگەکەیدا دەربارەی کوشتنی پۆشکین کە هەر بە ناوی "مردنی شاعیر"ەوەیە تەواو دەسەڵات بە بکوژی شاعیر دەسەلمێنێت‌و پێیوایە پۆشکین بەزۆر ئاخنراوەتە ئەو جوغزەوە، بەوەشدا ئەو "کۆیلەی شەرەف" بووە نەیتوانیوە خۆی لەو دوو جەنگییە کوشندەیە بدزێتەوە. دیارە دواتر لێرمەنتۆڤ لەسەر ئەم قەسیدەیەی نەفیدەکرێت‌و دوای ماوەیەکی کورت ئەویش له‌دووجەنگییەکی بێمانادا‌و لەو پەڕی گەنجیدا ژیان له‌دەست دەدات. لێرەدا ئەو وێنە دێرینە دووبارەدەبێتەوە کە شاعیران بەدەستی هێزە گەورەکان، بە هۆی کینەی ئەوانەوە، بە پیلانی ئەوان هەلاهەلادەبن، وەک چۆن ئۆرفیۆس بە پیلانی دینیۆسیس دەکوژرێت. کوشتنی شاعیر لێرەدا هەرگیز وەک خواستی فەردی کەسێک سەیرناکرێت، بەڵکو وەک کاری داڕێژراو‌و بە مەبەستی هێزێکی گەورە سەیردەکرێت کە بوونی شاعیر بە زیاد‌و ناپێویست دەزانن... لێرەدا کینەی ئەفلاتونی له‌شاعیران، کینەی دینی، کینەی عەوام، کینەی رەگەزەکەی دی له‌شاعیران، پێکڕا یەکدەگرن‌و ئەو هاوپەیمانێتییە کۆن‌و دووبارە‌و هەمیشەییە دروستدەکەنەوە کە شاعیر بەرەو مردن دەبات. کوشتنی پۆشکین بەوجۆرە تراژیدییە، دووبارەکردنەوەی ئەو وێنەیەیە کە شاعیر بوونەوەرێکە موعجیزەکانی ناتوانن هەمیشە کاریگەربن... هێزی شیعر وەرناگەڕێتە سەر هێزێکی مادی، پۆشکین وەک ئۆرفیۆس نیشانەی ئەبەدی نوشوستی شاعیرانە لەوەی خۆشەویست بن، لەوەی بگەنە دڵ‌و رۆحە بچوک‌و نابیناکان، بگەنە ئەوەی وەک خۆیان دەخوازن لەگەڵ هێزی خوداکاندا بجەنگن... پۆشکین کۆپییەکی تری نوشوستی ئۆرفیۆسییە، کۆپییەکی نوێیەتی، وێنە راستەقینەکەیەتی کاتێک له‌فیگەرێکی ئەفسانەییەوە دادەبەزێت‌و دەبێت بە شاعیرێکی واقیعی.
تەفسیرەکان بە هەر لایەکدا بڕۆن ئەوە ناشارنەوە کە پۆشکین منداڵی ئۆرفیۆسە.
دووجەنگییەکەشی دەرەنجامی ئەو گومانە قووڵەیەتی لەوەی هونەر‌و شاعیرییەت بتوانن شەرەفی بپارێزن، هەستدەکات وەک ئۆرفیۆس تاقیکردنەوەی بەزاندنی مردنی بڕیوە، بەڵام گومانی له‌خۆی هێشتا هەر قووڵ‌و نەبوونی دڵنیایی له‌ڕۆحیدا هێشتا هەر گەورەیە... مردنەکەی وەک ئۆرفیۆس بەدەستی مەکینەیەکی له‌خۆی گەورەترە کە ناتوانێت رایبگرێت.
بکوژەکانیشی ئەوانەن کە له‌شیعر تێناگەن، بە کوشتنیشی ئەوە تۆماردەکاتەوە کە شاعیران دوژمنی گەورەیان زۆرە.

Saturday 1 October 2011

کوشتنەکەی ئۆرفیۆس

ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس ساتێکی لاوازی قووڵە. ئۆرفیۆس له‌ساتی ئاوڕەکەیدا بەدوای دڵنیاییەکی وندا دەگەڕێت... وەسواسی دڵنیایی لای ئۆرفیۆس تەنیا لەوەدا کورت نابێتەوە، بزانێت خۆشەویستەکەی بە راستی لەدواوه‌یەتی یان نا، بەشێکی لەوەدایە بزانێت خوداکان راستگۆن... ئۆرفیۆس گومانکارە، بەڵام بۆ گومانکارە؟ با وادابنێین کە ئۆرفیۆس له‌ڕێگای گەڕانەوە له‌دۆزەخەوە «له‌هادەسەوە» بیری لەوە کردۆتەوە «چی دەبێت گەر چوومە سەرێ‌و گەڕامەوە سەر زەوی‌و ئۆردێکام لەگەڵ نەبوو». چ گاڵتەجاڕی‌و ئابڕووچونێک دەبێت، چ دڵشکانێکی قووڵ دەبێت، چ شکستێکی گەورە دەبێت بۆ مۆسیقا‌و شیعر‌و گۆرانی؟ بەبڕوای من گرفتی نەبوونی دڵنیایی‌و بڕوا، گرفتی سەرەکی مرۆڤە، هەموو ئەو پرسیارانەش دەشێت بەسەری ئۆرفیۆسدا تێپەڕیبن، بەڵام ئۆرفیۆس بەرلەوەی گومان له‌خوداکان بکات، گومان له‌خۆی دەکات. ئاوڕەکەی ئاماژەی بڕوانەبوونە بە خۆی. بەپێی ئەو نمونانەی کە مێژوو دەیخاتە بەردەستمان بڕوا بە خۆ نەبوون بەشێکی گرنگی هەست‌و جیهانبینی شاعیران‌و هونەرمەندانە، ئۆرفیۆس باوەڕی بەوە نییە کە دەتوانێت حەقیقەت بگۆڕێت، ئەو قەناعەتەش وەک قەدەر بۆ هەموو شاعیرانی تر جێدەهێڵێت. زۆربەی تەفسیرەکانی ئۆرفیۆس لەسەر ئەوە تەبان کە جیابوونەوەی دونیای فەنتازیاو هونەر له‌دونیای هەقیقەت‌و واقیع له‌پشت تراژیدیای ئۆرفیۆسەوەیە. کوشتنەکەی ئۆرفیۆس ئەم بابەتە زیاتر زەقدەکاتەوە، ئۆرفیۆس بەدەستی ژنانی هەواداری دینیوسیس دەکوژرێت... دەگووترێت کە خودی دینیوسیس له‌پشتی ئەوەوەیە کە ژنانی لایەنگری خۆی له‌ئۆرفیۆس هانداوە، له‌داخی ئەوەی ئۆرفیۆس له‌گۆرانییەکانی خۆیدا له‌هادەس ناوی هەموو خوداکانی هێناوە‌و ستایشیکردون، دینیوسیس نەبێت، ئەوەش بەجۆرێک دڵی دینیوسیسی له‌ئۆرفیۆس رەشکردوە، حەز بە مردنی بکات

دینیوسیس خوداوەندی شەراب‌و مەستی‌و خوماربوون‌و خرۆشان‌و شەیداییە، خوداوەندی سەما‌و ئاهەنگە... پێچەوانەی ئەپۆلۆ یان ئەپۆلۆن، کە خودای عەقڵ‌و هێمنی‌و داهێنان‌و بیروردییە. نیتشە هەر یەک لەم دوو خوداوەندە بە دوو پۆڵی جیاوازی ناو رۆحی گریکی لەقەڵەمدەدا. هەڵبەت جیاکارییەکە دەگەڕێتەوە بۆ زۆر بەر له‌نیتشە، بەڵام جیاکارییەکی گرنگە‌و له‌نیتشە بەدواوە تەواو شوێنی خۆی دەگرێت. لێرەوە هەر یەک له‌نیتشە‌و ریلکە زۆر ورد لەسەر پەیوەندی نێوان ئۆرفیۆس‌و دینیۆسیسیشیان نوسیوە. گەر تەماشابکەین ئۆرفیۆس وەک هونەرمەند له‌دینیۆسیسەوە نزیکە، راستە ئەو کوڕی ئەپۆلۆیە، بەڵام جیهانی ئەو وەک دینیوسیس جیهانی خرۆشان‌و شەیداییە، جیهانی مۆسیقایە، هەتا مردنەکانیشیان زۆر له‌یەک دەچێت، چونکە دینیۆسیسیش بەدەستی «تیتانەکان» پارچەپارچەدەکرێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئەم لێکچوونانە بڕێک جیاوازیی گەورە‌و بینراویان لەگەڵ خۆیاندا هەڵگرتووە. خرۆشانی دینیۆسیسی پتر خرۆشانی جەستەییە، خرۆشانی مەستی‌و سەمای شێتانە‌و ئۆرگازمی توندە. خرۆشانی ئۆرفیۆسی بە پێچەوانەوە خرۆشانێکی رۆحییە، مۆسیقای ئۆرفیۆسی مۆسیقایەکی هێورکەرەوەیە، مۆسیقایەکە پتر لەوەی لەزەتی هەستەوەرانمان بجوڵێنێت، هێمنی‌و تێرامانمان تێدا دروستدەکات، هێندەی قسە لەگەڵ لەشماندا بکات، جیهانی ناوەوەمان دەدوێنێت، پتر لەوەی وروژانێکی سێکسوالیانە بێت، عەشقێکی گەورەمان تیا دەچێنێت... هەر یەک له‌دینیوسیس‌و ئۆرفیۆس هونەرمەندن، بەڵام ئۆرفیۆس نوێنەری ئەو بەشەی هونەرە کە بە ناوەوە، بە جاوید، بە ناکۆتاوە گرێماندەدات، واتە نوێنەری ئازادبوونی رۆحە. له‌کاتێکدا دینیوسیس بە خوماربوون، بە مەستی، بە ناڕێکی، بە کایۆس‌و غەریزەوە دەمانبەستێتەوە، ئەو نوێنەری ئازادکردنی جەستەمانە. لێرەوە رۆحی دینیۆسیسی له‌هونەری مۆدێرندا زۆر گەورەیە... تا شارستانییەت‌و عەقڵانییەت، تا دیسپلین‌و رێنمایی‌و رێکخستن زۆرتر بن، هونەر بە پەرچەکردارێکی پێچەوانە، پتر بەلای ناڕێکی‌و ئەنارشییەت‌و غەریزەپەرستی‌و لەزەتگەراییدا دەڕوانێت، ئێمەی مەعشەری شاعیران‌و هونەرمەندان هەردوو رۆحەکە له‌ناوماندا دەگەڕێت، له‌کویادا مادییات زاڵبوو دەگەڕێینەوە بۆ رۆحانییەت، له‌کویادا ئەخلاق بووە کەرەستەی ئەشکەنجەدان دەگەڕێینەوە بۆ رەهەندە دینیۆسیسییەکەی ناومان. بەش بەحاڵی خۆم هونەر وەک کەرەستەی هاوسەنگ راگرتنی ئینسان له‌نێوان زەبر‌و هاوار‌و خواستی رەهەندە دژەکانیدا تێگەیشتووم... هەر کات ناعەقڵانییەت له‌لغاوەکانی دەرچوو، هاوار بۆ عەقڵ دەبەین، هەر کات عەقڵ خنکاندینی‌و دەستی نایە گەرومان هاوار بۆ سەماو خواست‌و غەریزە دینیۆسیسییەکان دەبەین رزگارمانبکات. هەرکات ژیان کورتبووەوە بۆ خواردن‌و جنس‌و خەوتن، پەنا بۆ بڵندگەراییەکەی ئۆرفیۆس دەبەین، هەر کاتێکیش لەش‌و رۆح عەقڵیان فەرامۆشکرد، ئەپۆلۆکەی ناخمان له‌خەو هەڵدەستێنین

گەر سەرەنجبدەین بە روونی دەبینین کە ئەو پرۆسە عەقڵانی‌و دیالەکتیکییەی رۆشنگەریی‌و مۆدێرنە لەگەڵ خۆیاندا هێنایان، پتر دژی دینیۆسیسیزم بوو وەک دژی ئەپۆلۆ بێت. بۆیە کاریگەری دینیۆسیسی لەسەر سەرجەم هونەری سەدەی بیست‌و لەسەر رۆحی ئاڤانگاردانە لەم هونەرەدا زۆر گەورەیە. له‌هەر کوێیەک دیسپلین‌و ئەخلاق‌و رێکخستن مرۆڤیان خوارد، پێویستیمان بە شتێک له‌ڕۆحی دینیۆسیسی هەیە بۆئەوەی بە ناڕێکی‌و فەوزاسازییەکەی خۆی ئازادمانبکات، ئەو پێغەمبەری ئانارشیستەکانە، بەڵام ئۆرفیۆس نوێنەری دیوە جاویدانەکەی عەشقە، ئەو وەک دینیۆسیس لەشمان ناخاتە سەما، وەک ئەپۆلۆی باوکی عەقڵ‌و دانایی‌و رێکوپێکی بەرز نانرخنێت، ئەو نەجه‌ستەگەرای تەواوە‌و نە عەقڵگەری تەواو، ئەو نوێنەری شتێکی ترە، شتێکی شارستانیتر‌و بڵندگەراتر له‌غەریزەپەرستییەکەی دینیۆسیس، ئازادتریش له‌ڕێکپەرستییەکەی ئەپۆلۆ، نوێنەری رۆحە، نوێنەری عەشقە، نوێنەری بەرزبوونەوەیە بەسەر دراوەکاندا، نوێنەری ئەو دیوەی هونەرە کە وامان لێدەکات بە گژ ئەستەمدا بچینەوە

بەڵام بۆ ئۆرفیۆس له‌هادەس ستایشی هەموو خوداکان دەکات دینیۆسیس نەبێت؟ پێموابێت هۆکە کەمێک ئاشکرا بێت، ئۆرفیۆس عاشقە‌و رۆحی هانی دەدا بەگژ ئەستەمدا بچێتەوە‌و هەقیقەتی مردن بشکێنێت‌و دابەزێت بۆ جیهانی خوارەوە تا ئۆردیکا بهێنێتەوە... ئەو بەدوای لەشی ئۆردیکادا دانەبەزیوە، بەدوای شکاندنی موستەحیلدا هاتووە، دەیەوێت بە هونەر مردن ببەزێنێت، عەشقی ئەو عەشقێکی غەریزیی نییە، عەشقێکی سۆفییانەیە، رووی له‌ئۆرگازم نییە، رووی له‌سروتە جەستەییەکان نییە، بەڵکو رووی له‌ئەبەدییەتە. لێرەوە زۆر سروشتییە، دینیۆسیس فەرامۆشبکات‌و رێزی بۆ دانەنێت.
ئۆرفیۆس کە دڵشکاو‌و غەمگین له‌هادەس دەگەڕێتەوە، دەبێتە دوژمنی ئافرەت، بە هیجاکەریان. ئەو حەزی له‌«ژن» نییە، بەڵکو حەزی له‌ئۆردیکا بوو، دوای ئۆردیکا شتێک بەو جنسەوە نایبەستێتەوە، دەگەڕێت‌و گۆرانی دەڵێت، هەتا کە ژنانی هەواداری دینیۆسیس پارچەپارچەیدەکەن‌و سەری لێدەکەنەوە، سەرەکەی هەر بە ئاودا دەڕوات‌و گۆرانی دەڵێت، دەڵێن تا ئەپۆلۆ داوای لێ نەکردوە بێدەنگ نەبووە... ئەو هونەرمەندی ئەبەدییە، تا کۆتایی بێدەنگ نابێت

چیرۆکەکەی ئۆرفیۆس قووڵ بە مانای هونەر خۆیەوە گرێدراوە
ئەو پەیامەی هونەر هەڵیدەگرێت پەیامێکی ئەستەمە، ئەویش رزگارکردنی مرۆڤە له‌هەموو مەرجە مادییەکان، ئازادکردنی رۆح‌و جەستەیەتی له‌هەر بەنداو‌و بەربەستێک کە دێنە بەردەمی. کێشەی ئۆرفیۆس لەوەدایە کە توانای گەورەی خۆی، ئەو ئامانجە زۆر بڵندگەرایەش کە بۆ خۆی دادەنێت، لەگەڵ توانا‌و رەهەندە وجودییە بچوکەکانی دیکەیدا ناگونجێت... ئەوەی هونەرمەندێکی بەرزە، هیچ لەوە ناگۆڕێت کە بوونەوەرێکی لاواز‌و گومانکار‌و دوودڵە. له‌دوای ئۆرفیۆسیشەوە چ هونەرمەندێک لەسەر ئەم زەوییە هەیە کە چەند هونەری بەرزبووبێت، توانی بێتی بەسەر لاوازییە ئینسانییەکانیدا سەربکەوێت? له‌ڕاستیدا ئۆرفیۆس ناتوانێت ئاوڕ نەداتەوە، چونکە گەر ئاوڕنەداتەوە واتە نە گومانی له‌خۆی هەیە، نە گومانی له‌هونەر هەیە، نە گومانی لەو دونیایە هەیە کە تیادەژی، نە گومانی له‌هاوجنسەکانی هەیە، نە گومانی له‌خوداکان هەیە، کەسێکیش ئەو گومانانەی نەبوو هونەرمەند نییە، هونەر له‌بنەڕەتدا لەوەوە سەرچاوەدەگرێت کە مرۆڤ ناتوانێت دڵنیابێت... مرۆڤی دڵنیاش ناتوانێت هونەرمەند بێت، هونەرمەند چەندە وەک ئۆرفیۆس باوەڕی بە خۆی بێت، لەو گومانە گەورانە پاک نابێتەوە، چونکە پاکبوونەوە لەو گومانانە پاکبوونەوەیە له‌ڕیشەکانی هونەر خۆی، هونەر نائارامییەکی هەمیشەیی‌و نادڵنیاییەکی بەردەوامە. ئۆرفیۆس شێت نییە «وەک فێرجیل دەڵێت» ، بەڵکو گومانکارە، رۆحێکی دیکارتییە‌و له‌سەردەمی خوداکانی یۆناندا ژیاوە. یەکەمین کەس کە ئۆرفیۆسی وەک گومانکار وەسفکردبێت «سینیکا»یە کە لەسەدەی یەکی زاینیدا ژیاوە، بەڵام سینیکا ئەم گومانە بە گومان له‌هونەرەوە نابەستێتەوە... ئۆرفیۆس وەک هەموو هونەرمەندێکی تر کوشتەی ئەوەیە دەیەوێت بە هونەر موعجیزە دروستبکات، بەڵام له‌ناخیشیدا سنووری ئیشکردنی هونەر‌و کاریگەرییەکەی دەزانێت، ئەو دیوارە دەبینێت کە هونەر له‌هەقیقەت جیادەکاتەوە... دەزانێت ئەوەی هەلومەرجە مادییەکان دەیسەپێنن هونەر نایگۆڕێت، ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس نیشانەی ئاگاداربوونێتی له‌ناکۆکی قووڵی هونەر، له‌سنووری، لەو بەربەستە هەمیشەییەی جوانییە فەنتازییەکانی ئەو له‌دونیا دادەبڕێت. هونەر عەشقە، بڵندگەراییە، مەستییە، بەڵام ناتوانێت هەقیقەتە گەورەکانی بوون‌و ژیان بگۆڕێت. ئۆرفیۆس کە ئاوڕدەداتەوە باوەڕی وایە ئۆردیکا بەر له‌ئاوڕەکەی ئەو کەوتۆتەوە هادەس‌و ئەو تەنیا ئاوڕ له‌کەوتنەکەی دەداتەوە. ئۆرفیۆس باوەڕی وایە کە موعجیزەکە له‌بنەڕەتدا رووی نەداوە ... بەبێ ئەو گومانەش نەدەکرا ئۆرفیۆس ئەو هونەرمەندە گەورەیە بێت

دابەزینەکەی ئۆرفیۆس بۆ هادەس، سەمبولی ئەو سەر کێشییە گەورەیەی هونەرمەندە، توانای لەسەر کارتێکردن له‌خوداکان‌و جانەوەرەکانی هادەس سەمبولی هێزی شارستانی‌و توانای هونەرە لەسەر رامکردنی لایەنە دڕندەکانی ناو مرۆڤ. ئۆرفیۆس هەمیشە وەک سەمبولێک بۆ هەوڵی رامکردن‌و دەستەمۆکردنی رەهەندە ترسناکەکانی ژیان سەیرکراوە، وەک فیگەرێکی شارستانی، بەڵام رامکردنی ئەو دڕندەیە هەتاهەتایە شوێنی گومانە. ژنە باخۆسییەکان کە ئۆرفیۆس پارچەپارچەدەکەن، نوێنەری ئەو هێزە عەوامەن کە له‌ڕۆحی هونەرمەند تێناگەن، نوێنەری قەبووڵ نەکردنی هونەرن لەسەر زەوی. خودی کوشتنەکەی ئۆرفیۆس ئاوێنەی ئەو بەدگومانییە هەمیشەیی‌و دووبارە‌و گەورەیەیە کە بەرامبەر هونەر هەمانە، ئۆردیکا دەبێت بمرێت چونکە هونەر هەمیشە شوێنی گومانە، ئۆرفیۆسیش دەبێت بمرێت له‌بەرئەوەی هونەرمەند هەمیشە شوێنی گومانە. ئۆردیکا دەبێت بمرێت چونکە هەمیشە گومانی ئەوە هەیە خوداکان هونەر قەبووڵ نەکەن‌و دان بە موعجیزەکانیدا نەنێن، ئۆرفیۆسیش دەبێت بمرێت، چونکە هونەرمەند دەشێت هەمیشە بەر نەفرەت‌و توڕەیی خوداکان‌و عەوام‌و لایەنگرەکانیان بکەوێت. کوشتنەکەی ئۆرفیۆس‌و مردنەکەی ئۆردیکا هەردووکیان نیشانەی ئەوەن کە له‌بنەڕەتدا هونەر جەوهەرێکی تراژیدی هەیە. کوشتنەکەی ئۆرفیۆس درێژکراوەی ئاوڕەکەیەتی، سەلماندنی ئەو گومانە قووڵەیەتی کە بەرامبەر دونیا هەیەتی... تەسلیمبوونێتی بەو راستییەی کە هونەر هێزێکی راستەقینەی نییە. ئۆرفیۆس شەڕێکی گەورە لەگەڵ مردنی ئۆردیکادا دەکات، بەڵام بەرامبەر مردنی خۆی بەرگرییەکی ئەوتۆ پیشان نادات. کوشتنەکەی ئۆرفیۆس له‌دەیان تابلۆدا نیگارکراوەتەوە، له‌زۆربەیاندا ئۆرفیۆس بە بێ بەرگری تەسلیمی بکوژەکانی بووە. ئەو راستییەی کە ناتوانێت مردن ببەزێنێت بووە بە هەقیقەتێکی چەسپاو لەلای... ئەم ژیاننامە ئۆرفیۆسییە، ئەم مردنە کە نیشانەی رەهەندە هەمیشە تراژیدییەکەی هونەرە، له‌ژیان‌و تێکستی چەندەها هونەرمەند‌و شاعیردا بەرجەستە بووە.