پەندێکی کوردی هەیە دەڵێت «یەکجار بە زستان دەڵێن سارد». بەڵام بەداخەوە پێدەچێت ئەم پەندە بۆ ئەم سەردەمە دەست نەدات. بەشی هەرە زۆری رۆشنبیران‌و نوسەرانی کورد لەساڵی 1992وە بێوچان رەخنەی توند له‌سیاسەتەکانی پارتی‌و یەکێتی دەگرین، هەندێک له‌ڕەخنە‌و داواکارییەکان بە جۆرێک دووبارەبوونەتەوە له‌تام دەرچوون‌و مرۆڤ شەرم له‌خۆی دەکات کە دووبارەیاندەکاتەوە، چونکە وەختە دەبن بە رەخنەی کلاسیکی. دوای نزیکی بیست ساڵ له‌ڕەخنەی بەردەوام له‌دەسەڵاتی ئەم دوو حیزبە، هەستدەکەم تەواوی ئەو شێواز‌و ئەو میتۆدە له‌ڕەخنەکردن‌و بەرەنگاری لەگەڵ ئەم دوو حیزبەدا گەیشتۆتە بونبەست. ئەمڕۆ هەموو ئەو قسانەی سەبارەت بە دیکتاتۆرییەتی ئەم دوو هێزە دەکرێن، سەبارەت بە گوێنەدانیان بە یاسا، بە دزینیان بۆ سامانی کۆمەڵایەتی، بۆ شێواندنی ژێرخانی ئابوری، بۆ پەکخستنی پەرلەمان، بۆ پێشێلکردنی هەموو ئازادییەکان... بووە بە جۆرێک له‌بەڵگەنەویستی سیاسی کە دووبارەکردنەوە‌و تیوریزەکردنی چیتر هیچ بەرهەم ناهێنێت، واتە کۆمەڵێک بابەتن دووبارەکردنەوەیان دەمانگەێنێتەوە سەر هەمان خاڵ کە لێوەی دەستمان پێکردوە. بەم بۆچوونە مەبەستم لەوە نییە بڵێم با کۆمەڵگا واز لەم داواکاریانە بهێنێت، بەپێچەوانەوە پێموایە ئەم بابەتانە وەک بابەتی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی دەبێت بکەونە دەست هێزە سیاسی‌و کۆمەڵایەتییەکان‌و ببن بە ئەجەندای ئیشکردنی ئەوان، بەڵام هەر ئەم بابەتانە وەک بابەتی تێڕامانی رۆشنبیریی‌و فیکری چیتر هیچی نوێیان لەسەر ناگوترێت‌و جگە لەوەی فیکر له‌جوغزی خۆدووبارەکردنەوەدا دەخنکێنن، بەرهەمی دی نادەن بەدەستەوە. بەبڕوای من کۆمەڵگای کوردی لەوە دەرچوو تازە پێویستی بەوە بێت کەسێک بۆی رونبکاتەوە کە دەسەڵاتی ئەم دوو هێزە دیکتاتۆرین، ئەوەی تا ئەمڕۆ پێویستی بەمجۆرە راڤەکردن‌و تێگەیاندنە بێت، هەم گاڵتە بە عەقڵی خۆی دەکات‌و هەم خۆی دەخەڵەتێنێت. دیکتاتۆرییەت، ترساندن، بەزەبری شەق خۆسەپاندن، دروستکردنی میلیشیاتی تێڵابەدەستی فاشیانە، بەشێکی رۆژانەی ژیانی سیاسی ئێستا‌و داهاتومان دەبێت، ئەوە راستییەکی ئەوەندە زەقە من سەیرم لێدێت کە هەندێ رۆشنبیر تا ئێستا لەو وەهمەدا دەژین کە پێیانوایە وەزیفەکەیان ئەوەیە راڤەی ئەوەمان بۆ بکەن کە کوردستان چۆن دیکتاتۆرییە. کە سیستمێک خۆی تێڵا بەدەستی نارد‌و بە ژەندرمە‌و کوتەک سەر شەقامەکانی تەنی، ئیتر رۆشنبیر دەیەوێت چی بۆ خەڵک شەرحبکات؟... له‌قۆناغێک له‌مەوبەردا رەنگە زۆر کەس بڕوای بە ماهییەتی دیکتاتۆریی‌و پۆلیسیی ئەم سیستمە سیاسییە نەهێنابێت، لەو دەمەدا کە دیکتاتۆرییەت‌و حوکمی ئەرستۆکراتیانە بەجۆرە مەکیاژێکی تەنکی دیموکراسییەوە دەبران بەڕێوە، کارێکی گرنگ بوو رۆشنبیران بە کاری راڤەکردن‌و رونکردنەوەی مەترسییەکانی سەر سیستمەکە‌و ناو سیستمەکە هەستن، بەڵام ئەمڕۆ کوردستان له‌ژێر سایەی حکومەتێکی عەسکەری راستەوخۆ‌و باری نائاساییدا دەژی، لێرەوە دەوری رۆشنبیر وەک کەسێک کە ئیشی ئەوە بێت بە خەڵک بڵێت ئێوە له‌سایەی دیکتاتۆرییەتدا دەژین، دەورێکی کۆمیدی دەبێت. دیکتاتۆرییەت له‌کوردستان بەجۆرێک زەقە تەنیا ئەوانە نایبینن کە نایانەوێت بیبین‌و بڕیاریانداوە نەیبینن، لێرەوە کە رۆشنبیرانێک دەبینم هەر له‌ناو هەمان جوغزدا دەخولێنەوە، کە دەیانبینم هیجای کلاسیکی پارتی‌و یەکێتی بووە بە بابەتی سەرەکی ژیانیان، کە دەیانبینم جگە له‌هیجا هیچی تر بەرهەمناهێنن، گومانێکم لادروستدەبێت، کە ئاخۆ بەڕاست ئەمە ئەو میتۆدەیە کە دەمانگەێنێتە دەرەوەی ئەو سیستمەی پارتی‌و یەکێتی دروستیانکردوە؟ له‌ڕاستیدا تەواوی سیستمی ئەدەبی‌و فیکری‌و سیاسی پارتی‌و یەکێتی لەسەر کۆڵەکەی «هیجا‌و پیاهەڵدان» وەستاوە... مێژوی نوسین لەم دوو حیزبەدا نە بەرهەمهێنانی فیکر‌و نە شیکار‌و نە تیوریزە بووە، بەڵکو مێژوی هیجا‌و پیاهەڵدان بووە. پارتی‌و یەکێتی خۆیان سەدان قەڵەم بەدەستیان دروستکردوە کە تاکە بابەتێک له‌دونیادا دەتوانن لەسەری بنوسن، تەنیا بابەتی پارتی‌و یەکێتی-یە، لەو بابەتە بترازێت نەدەتوانن بنوسن، نە بخوێننەوە، نە هەستبکەن‌و نەتێبگەن. لەم چەند ساڵەی دواییدا بەشی زۆری نەیارانی پارتی‌و یەکێتیش کەوتوونەتەوە داوی هەمان کولتور‌و هەمان مۆدێل بەرهەمدەهێننەوە، سەدان نوسەر‌و رۆژنامەنوس دروستبوون کە تاکە بابەتێک لەم دونیا گەورەیەدا دەتوانن لەسەری بنوسن‌و بخوێننەوە‌و تێیبگەن بابەتی پارتی‌و یەکێتی-یە، بەجۆرێک ئەم بابەتە له‌ڕۆژنامەگەری‌و نوسینی کوردی دەربهێنیت، شتێکی کەمی دەمێنێتەوە. بۆیە له‌ڕاستیدا قسەکردن لەسەر «کولتوری هەڵوێست وەرگرتن» له‌کۆمەڵگای ئێمەدا بووە بە تەوەرێکی گرنگ، کە دەبێت چیتر قسەی لەسەر بکرێت. من بابەتەکە بەمجۆرە تێدەگەم: کاتێک ئەمڕۆ گوتم «ئەم سیستمە فاشیستییە، پۆلیسییە، دیکتاتۆرییە، ئازادی کوژە، گەندەڵە»... چ پێویستییەک دەکات بەیانیش هەمان قسە دووبارەبکەمەوە‌و دوو بەیانیش بەجۆرێکی تر هەمان قسە دووبارەبکەمەوە، سێ بەیانیش هەمان شت بخەمەوە سەر کاغەز. ئەمە هەڵوێست نییە، هەڵوێستی راستەقینە له‌ژیان‌و سیاسەت هەزار شێوە‌و هەزار زمانی هەیە، هەڵوێست کە وای لێهات له‌وەسواسێکی دەرونی بچێت‌و رۆشنبیر هەموو ژیانی فیکری خۆی کورتبکاتەوە بۆ هەڵوێست‌و دووبارەکردنەوەی، ئیدی هەم لەوە دەردەچێت رۆشنبیر بێت‌و لەوەش دەردەچێت هەڵوێست بێت‌و تەعبیر بێت له‌جیهانبینییەکی کامڵ‌و قووڵبین، بەڵکو دەبێتە ترسێکی پۆپۆلیستیانە، بە خواستێکی ترسناک بۆ بەدەستهێنانی رەزامەندی زۆرینەیەک کە تەنیا له‌زمانێکی سادە‌و یەک دیو‌و تاک رەهەند تێدەگات، دەبێت بەجۆرێک له‌ختوکەدانی هوشیاری سەتحی بۆ بەدەستهێنانی ئافەرینی هەرزان‌و کورتخایەن. ئەم قسەیەم بەو مانایە نییە کە بەرابەر تاوانە سیاسییەکانی ناو کۆمەڵگا بێدەنگ بین، بەڵکو بەو مانایەیە کە له‌کولتوری «هەڵوێست وەرگرتن»دا نەکەوینەوە ناو هەمان ئەو مۆدێله کولتوریی‌و فیکریی‌و سیاسیی‌و زمانەوانییەی کە تاوانەکەی بەرهەمهێناوە. ئەمڕۆ بڕی هەرە زۆری رۆشنبیریی ئێمە کورتبۆتەوە بۆ «ئەدەبیاتی هەڵوێست»، ئەمەش دووبارەکردنەوەیەکی ترسناکی ئەو تێگەیشتنەیە له‌وەزیفەی فیکر‌و رۆشنبیریی‌و سیاسەت کە له‌حەفتا ساڵی رابوردودا زاڵبووە، گەڕانەوەیەکی گەورەیە بۆ دواوە، سادەکردنەوەیەکی بێوێنەی وەزیفەی رۆشنبیر‌و ئاسانکردن‌و بێماناکردنێتی. هەڵوێست بەرامبەر ستەم ئەرکێکی گەورەی ئینسانی رۆشنبیرە، بەڵام بە مەرجێک له‌پشت هەڵوێستی رۆشنبیرەوە ئەم دیاردانە نەبێت: ...
1. هەڵوێست پەردەیەک نەبێت بۆ شاردنەوەی پیربوون‌و لاوازبوونی رۆشنبیریی‌و مەعریفی، چونکە بەدرێژایی مێژوی پێشوی ئێمە بەر ئەو دەردە ناشیرینە کەوتووین، هەر کات رۆشنبیر نەیتوانیبێت بە ئەرکی رۆشنبیرانەی خۆی هەستێت، بووە بە سیاسی‌و سیاسییەکی سەرنەکەوتوو خراپیش. ئەمە بەتایبەت لەو کاتانەدا دەردەکەوێت کە هەستدەکەین نوسەر جگە له‌نوقمبوون له‌زمان‌و کێشەکانی سیاسەتی رۆژانەدا هیچ بابەتێکی دیکەی بۆ قسەکردن‌و بیرکردنەوە پێ نەماوە، کە هەستدەکەین نوسینەکانی خاڵی بوونەتەوە له‌خەمی مەعریفی‌و فەلسەفی‌و بوونەتە کۆمینتاری سیاسی راستەوخۆ.
2. هەڵوێست لەسەر حیسابی دابەزاندنی زمانی فیکری‌و کەمکردنەوەی قووڵێتی نەبێت، هەڵوێستی سیاسی رۆشنبیر هەرگیز له‌خودی سیاسەتەوە هەڵناقوڵێت، بەڵکو دەبێت له‌قووڵایی جیهانبینییەکی گەورەتر‌و دوربینترەوە هەڵبقوڵێت، چەمکی هەڵوێست له‌جەوهەریدا مانایەکی گەورەتری هەیە له‌کردەی دەرکردنی بەیاننامەیەک، یان پرۆتێستۆکردنی تاوانێک. گەر هەڵوێستی رۆشنبیر لەو قووڵاییەوە نەیەت‌و نەشچێتەوە سەر هەمان قووڵایی، نە نرخی فیکری‌و رۆشنبیریی هەیە‌و نە ماناش. کێشە نییە رۆشنبیر بەیاننامەیەکی پرۆتێستۆکردن بە زمانێکی سادە بنوسێت، بەڵام کێشەیەکی گەورەیە زمانی هەموو نوسین‌و بابەتەکانی دابەزێت بۆ ئاستی زمان‌و بابەتی بەیاننامە.
3. هەڵوێست هەمیشە ساتێکە هاوشانی روداوە گرنگ‌و مانادار‌و گەورەکان، بەڵام کە رۆشنبیر وای لێهات وەزیفەی رۆشنبیر بەجێبهێڵێت‌و تەنیا له‌وەسواسی ئەوەدا بژی، بە خوێنەرەکانی بڵێت «سەیرکەن من هەڵوێستم هەیە». کاتێک هەڵوێست بوو بە تاکە بەرهەم‌و تاکە چالاکی، کە وایلێهات له‌هەموو بۆنەیەک‌و هەموو مینبەرێکەوە هەڵوێستی دابەشکرد، یەکەم وەک رۆشنبیر خۆی دەدۆڕێنێت‌و دەبێتە چالاکوانی رۆژنامەوانی‌و سیاسی، دووەم هەڵوێستیش قورساییەکەی خۆی دەدۆڕێنێت‌و له‌ساتێکی گرنگی قسەکردنی عەقڵ‌و ویژدانەوە دادەبەزێتە ناو بەلاغەتێکی سواو‌و دووبارەوە کە نە هیچی نوێ هەڵدەگرێت‌و نە هیچی نوێ دەگەێنێت، وەک ئەمڕۆ بەزەقی له‌کوردستاندا دەبینین، «هەڵوێستەکان» تەسلیمی جۆرە زمانێکی ریتۆریکی «بەلاغی» دووبارە‌و لاواز‌و یەک هەوا بوون کە تەواوی قورساییەکەیان لەسەر چەند وشەیەکی دووبارە‌و یەکمانا وەستاوە.
4. هەڵوێست کاتێک نرخی هەیە کە هەست نەکەین له‌ژێر فشاری دەرەوەدایە، کە هەست نەکەین نوسەرەکەی سەیری خەڵکی دەکات‌و ئەوە دەڵێت کە جەماوەر بە دڵێتی، هەڵوێست هەمیشە دەبێت له‌ژێر فشاری ناوەوەی نوسەر‌و بیرکردنەوەی خۆیدا بێت. بەبڕوای من فاشیزم بۆ کۆمەڵگا چەند ترسناکە، پۆپۆلیست بوونیش بۆ نوسەر‌و رۆشنبیر ئەوەندە ترسناکە. کە رۆشنبیر وای لێهات سەیری هەوادارەکانی خۆی کرد بزانێت چاوەڕوانی چی له‌دەمی دەکەن، کە وای لێهات سەیری چاوی خەڵکی کرد بزانێت حەزیان له‌چییە، کە وای لێهات بە هەوای ئەوان قسەیکرد، لەو شوێنەوە رۆیشت کە مێگەلی پیادەڕوات، تەنیا لەو مینبەرانەوە دەرکەوت کە ئەوان دەیانەوێت، تەنیا لەسەر ئەو بابەتانەی نوسی کە ئەوان چاوەڕوانیدەکەن... کەوتۆتە جوغزی پۆپۆلیزمێکی ترسناکەوە، لێرەدا هەڵوێست هەموو نرخە فیکری‌و ئەخلاقییەکەی خۆی وندەکات‌و دەبێت بە تەسلیمبوونی رۆحێکی داهێنەر بە یاساکانی روانین‌و بیرکردنەوەی مێگەل.
بە گشتی من وادەبینم، «کولتوری هەڵوێست وەرگرتن» له‌ئێستادا، هەمان ئەو کولتورە دووبارەدەکاتەوە کە پێکهاتی سیاسی ئێمە له‌حەفتا ساڵی پێشودا دایڕشتووە، بڕێکی زۆری رۆشنبیرانی ئێمەش گوناهی بڕێکی زۆری ئەو دووبارەبوونەوەیەیان له‌ئەستۆیە.
پیشه‌کی بۆچی له هه‌موو نووسینیکدا ده‌لیی پارتی و یه‌کیتی !تو ئه‌وه به‌بی مه‌به‌ست ده‌زانی؟وه‌ک له وه‌سفی کاره‌ساتی مونومینتی هه‌له‌بجه!شیوه‌ی ره‌خنه‌گرتنی توزور ته‌ماوی بوووابزانم ئه‌وه هیلی گه‌رانه‌وه‌ی تویه بولای ی ن ك . له‌م ووتاره‌دا به‌راستی گوشه‌نیگایه‌کی ئه‌فلاطونی ده‌رده‌بریت زور دل ره‌قی وه‌ك که‌سیکی حه‌سود سه‌یری ئه‌وکه‌سانه‌ده‌که‌یت که ئه‌مرو کاربه‌ده‌ستی هه‌ریمن ،ئه‌وهه‌ریمه‌ی له خه‌ونیك ده‌چیت هه‌موومان ده‌ترسین زووخه‌به‌رمان بیته‌وه.تو داوای جمهوریه‌ته‌که‌ی ئه‌فلاطون ده‌که‌یت که‌بنیات بنریت ! من ئه‌مه‌م زورپی سه‌یرتره له وه ره‌خنانه‌ی تو له‌ده‌سه‌لاتی ده‌گریت که دیریك بو جوانی ئه‌م ده‌سه‌لاته نه‌هیشتوته‌وه ئه‌گه‌ر کورد هه‌مووی وه‌ك تو بیربکاته‌وه ئه‌وه که‌سمان چاوه‌ریی حکومه‌ی کوردی نه‌بین جونکه نه‌سوقرت و قوتابیه‌مکانی نه‌توو ئاراس و مه‌ریوان وفاروق ، هیچ کامتان شورش ناکه‌ن .ئه‌و ده‌وره بو قائد الضروره به‌جی دیلن که سه‌رکه‌وتنیش به‌ده‌ست دینن هه‌موو داواده‌که‌ین که لاجن ئه‌وان گیل و نه‌زان وبی عقلن ،ئیتر ده‌گه‌ینه ئه‌و حاله‌ته‌ی ئیستاکه نووسه‌ریکی بلیمه‌تی وه‌ک تو باسی ده‌کات و ئه‌نجام وکاریگه‌ریه‌که‌ی به‌لاوه مه‌به‌ست نی ئه‌گه‌ر هه‌موومان به ووتاره‌که‌ت نه‌لیین ئامین ئه‌وه ده‌که‌وینه به‌ر به‌رله‌عنه‌تی ریژنه‌یه له قسه‌ساردوو سوکه‌کانی توو هاوه‌له‌کانی مه‌عریفه.ئه‌وه بزانه هه‌ریمی کوردستان وه‌ك ئه‌وکوره تاقانه‌یه وایه که هه‌زاران دوعاونوشته‌ی شیخ و مه‌لا له‌دایك بووه.چون خومان بکه‌ین به‌هوکاری له‌ده‌ستدانی ئه‌زمونه‌که و گه‌رانه‌وه‌ی ئه‌و وه‌زعه‌ی بمانکاته‌وه به ژیرده‌سته‌ی عه‌ربیك که‌که‌سمان ئاواتی پیناخوازین.گه‌نده‌لی و عه‌سکه‌ری کورد زورباشتره له یه‌ك سه‌عات ژیان له‌سیبه‌ری مه‌جبوریه‌تی عه‌ره‌ب .
ReplyDeleteبەراستی ئەم بابەتە زۆر جوانە و هیوادارم رۆشنبیران ئیتر بزانن بە چ رێگەیەکی کاریگەرتر ئەنووسن و چۆن کاریگەری دروست ئەکەن. ئیتر شتێک دووبارە مەکەنەوە کە کە هەموومان ئەیزانین ڕۆشنبیران.
ReplyDeleteسەیرە ئەم بەرێزە پێی وایە ئەبێ باسی چاکەکانی پارتی و یەکێتی بکەین ئینجا رەخنە بگرین. واتا مادام لە سەدا سەدی ئەم دوو حیزبە خراپ نیە ئیتر گوناحە باسی لە سەدا نەوەدی خراپەکانیشی بکەین. سەدامێش لە سەداسەد خراپ نەبوو. بەس بە گشتی خراپ بوو. تا ئەو کاتەی شۆرش نەکەین هەر قسەی ئێوە راستە و لە دەرەوەی دەسەلات هەموومان درۆ ئەکەین..
ReplyDeleteئةوةى دلخوشكارة ئةوةية كة جةنابتان لة خاليكةوة دةكةنة خاليكى تر ,جةند ساليك لةمةوبةر لة بةرنامةىبةرنامةدا كاك بةرزان لة حواريكدا دةليت ئةم حكومةتة هيندة خراب و كةندةكة تةنها بةرةخنة لى كرتنى دةبيتة باشترين نووسةر , بةكورتى دةبيت روشنبيرجياوازى هةلويست وةركرتن و سياسى بوون بزانيت , روشنبيريى رةخنة و جاوديرى كرنكة بو هةر كومةلكايةك بةلام مةبةست لةرةخنة كورران و جاك كردنيكى شارستانيانة و ئاشتيانةية ئةكةر ئةمةى بو نةكرا رةخنة وةكو ئيستا بيمانادةبيت هةرشادبن دةستان خوش .
ReplyDelete