ئەمڕۆ و ڕەگوڕیشە دوور و گەردونییەکانی

مرۆڤدۆست، ئەو کەسەیە کە عاشقی تیشکە، بێئەوەی بەلایەوە گرنگ بێت، تیشک لە کوێوە دێت.
 گوڵی خۆشدەوێت، بێئەوەی بەلایەوە گرنگ بێت، لەسەر چ خاکێک ڕواوە.
بۆ هەقیقەت دەگەڕێت، بێئەوەی بەلایەوە گرنگ بێت، لەچ سەرچاوەیەک هەڵدەقوڵێت.
تێشدەگات: مەرج نییە هەرچی بەدەوری چرادا سوڕایەوە، عاشقی ڕوناکی بێت

عەبدولبەها 1844 ـ 1921

ئەو روودوانەی چەند ڕۆژی ڕابوردوو، دیسانەوە کێشەی ڕۆشنبیر و هەڵوێست و ڕۆڵی بە گەورەیی هێناوەتەوە پێشێ. هەموو ئەو ڕوداوە گەورانەی کە ئێستا دەجوڵێن بەجۆرێک لە جۆرەکان ڕۆشنبیرانی لە تەواوی خۆرهەڵات و دونیای عەرەبدا خستۆتە ژێر چەندەها جۆری فشارەوە. بەجۆرێک ڕەنگە تەنیا بە نوسین و لە ڕێگای بیرکردنەوە بەدەنگی بەرز، مرۆڤ تەواو لە خودی خۆی تێیانبگات. هەموو دەزانین کە لەم ساتەدا بڕێکی زۆری کۆمەڵگای ئێمە هیوایەکی گەورەی بە ژمارەیەک لە ڕۆشنبیران هەیە کە لەگەڵیدابن و لە نزیکییەوە بن. ئەو داوایەش هەم هەقە و هەم پێویستە... من هیچ گلەییم لەوە نییە کە خەڵکی لە هەندێک ساتی وەها گرنگدا،  ڕۆشنبیر باربکات و بیخاتە بەر گوشاری خۆی. لەوە ناترسم کە داواکاری خەڵک لە ڕۆشنبیران چەندە گەورە بێت، دەزانم زۆرجار خەڵک لەوەش ناپرسن ئایا ئەمە بە ڕۆشنبیر دەکرێت یان نا. بەڵام لە دۆخە پێچەوانەکەی دەترسم... لەو دۆخەی ڕۆشنبیر کۆمەڵگا و شۆڕش و خەڵک بە خەونی خۆی باربکات. ئەمە تەنیا ساتی فشاری خەڵک نییە بۆ سەر ڕۆشنبیر، بەڵکو ساتە پێچەوانەکەشێتی، ساتی فشاری ڕۆشنبیریشە بۆ سەر خەڵک... ساتێکە کە مەترسی ئەوەی لێدەکرێت کە هەم خەڵک ڕۆشنبیر بەدوای خۆیدا ڕابکێشێت و لەڕێگای فشاری عاتیفییەوە توانای بیرکردنەوە و تایبەتمەندی و فەردیەتی خۆی لێ بستێنێتەوە، هەم بە پێچەوانەشەوە، ڕۆشنبیر خەڵک دوای خۆی بخات و خەونەکانیان بخاتە سەر کۆنتۆی شەخسی خۆی و سوار شەپۆلە شۆڕشگێڕەکان بێت و خۆی وەک سەرکردەیەکی سیاسی ببینێت و خۆی لێ ببێتە فریادرەس "منقذ" و شوێنی خۆی وەک ڕۆشنبیر، وەک ویژدانێکی ئینسانی کە ئیشی ئەوەیە، پاسەوانی مرۆڤ بێت لە ناوماندا لەدەستبدات. ئەوەی ئەمڕۆ هەر کەسێکمان شتێک دەنوسین، بێشومار چەپڵە و ئافەرینمان گوێ لێدەبێت، مەترسی ئەوەی هەیە، هەستی ڕەخنەییمان بەرامبەر خۆمان بچوک بێتەوە و چاوەدێریمان لەسەر مرۆڤەکەی ناومان هەڵبگرین و خود "ئیگۆ" مان وەها فووی تێبچێت، بیرمان بچێت چین و تا کوێ دەشێت بـڕۆین و نەکەوینە مەترسی لەدەستدانی هاوسەنگی و ئینسانییەتمان

لە ناو هەموو مرۆڤێکدا، خودێکی سیاسی و خودێکی چاوەدێرکەر و ئینسانی هەیە... ئەم دوو خودە لە ناو ڕۆشنبیردا ڕووبەرێکی گەورەتر داگیردەکەن. ڕێکخستنی ئەم دوو پارچەیەی ناو مرۆڤ یەکێکە لە هەرە کارە سەختەکان. کەمجار قازانجەکانی سیاسی و خەونەکانی مرۆڤ لە ناوماندا لەسەر یەک هێڵ ئیشدەکەن، بۆیە لێرەوە ئەوانەی سیاسەت دەکەن، هەمیشە پێویستیان بەوەیە لەڕێگای دروشم و حەماسەت و بەهانەی سیاسییەوە مرۆڤەکەی ناویان بخەوێنن و بێدەنگیبکەن... جیاوازی نێوان سیاسی و ڕۆشنبیر ئەوەیە کە ڕۆشنبیر کەمتر گوێ لە هاوار و تەماح و نیازی کەرتە سیاسییەکەی خۆی دەگرێت. تا ئەوساتەی ڕۆشنبیر بیردەکاتەوە و تێزەکانی خۆی دەنوسێت و شوێنی خۆی وەک کەسێکی ڕەخنەگر ون نەکردوە، شتەکان لە سنووری کاری ڕۆشنبیردا دەبن، بەڵام لەو ساتانەدا کە ڕۆشنبیر خۆی لێدەبێتە پێغەمبەر، خۆی لێدەبێت بەو سەمبولە گەورەیەی کە دەتوانێت جێگای بتە کۆنەکان بگرێتەوە، خۆی لێدەبێت بە فریادرەس، بازدەدات بۆ شوێنی سەرکردە و خۆی وەک ئەو مەسیحە تەماشادەکات کە لە سەر خاچ هاتۆتە خوارێ، وەک ئەو مەهدییە خۆی دەبینێت کە لە ئەبەدییەتەوە هاتۆتەوە ... لێرەدا ڕۆشنبیر ڕۆڵی خۆی وەک ڕۆشنبیر دەدەۆڕێنێت و دەکەوێتە بەر ئەو مەترسییەی کە ڕۆڵی خۆی وەک مرۆڤیش لەدەستبدات

ئایا بەوە مەبەستمە ڕۆشنبیر چالاک لە ساتە مێژووییەکاندا ئامادە نەبێت ؟ بێگومان نا... ڕۆشنبیر وەزیفەیەتی ڕابمێنێت، تێبینی هەبێت، خەونی هەبێت، حەماسەتی ساتەوەختەکان بژی و ترپەی خوێنی ڕۆژەکان هەست پێبکات. بەڵام لە هەموو ئەوانە گرنگتر ئەوەیە بزانێت، ساتەوەختە مێژووییە گەورەکان خاڵی نین لە خوێن... خاڵی نین لە دڵرەقی، خاڵی نین لە حەماسەتێک کە لێبوردەیی لە دەستدەدات، لە تەماحی نەکردە و خەونی گەورە کە لەسەر تێکشکانی خەونە بچوکەکان ئیشدەکات. ئەوەی ڕۆشنبیر خۆی وەک پاسەوانێکی نرخە ئینسانییەکان ببینێت،  گرنگتر و گەورەترە لەوەی خۆی وەک پێغەمبەر و سەرکردە و فریادرەس ببینێت. ئیشی ڕۆشنبیرە خۆشەویستی نێوان ئەو مرۆڤانە بپارێزێت کە مرۆڤایەتیان ماوە، کە شتی هاوبەش لە نێوانیاندایە، کە هەڵگری هەمان دەردی ئینسانین،  نەوەک ڕێگا خۆشکەر بێت بۆئەوەی خۆی جێگای سیاسییەکان و خەڵک بگرێتەوە. بە کورتی وەزیفەی ڕۆشنبیر ئەوەیە لەم ساتانەدا نوێنەری بەها گەردونییە گەورەکان بێت لە ساتە لۆکاڵ و تایبەتەکاندا، وە ئەم تێزەیە لە تێزەیەکی تیورییەوە بگوازێتەوە بۆ تێزەیەکی پراکتیکی ڕاستەقینە...  شۆڕش بەتەنیا کۆتایی هەندێک سیاسی نییە، بەڵکو کۆتایی جۆرە تێڕوانینێک و کۆتایی جۆرە پەیوەندییەکی مرۆڤەوە بە مرۆڤەوە. لەمجۆرە ساتانەدا مرۆڤ تەنیا برینی خۆی نابینێت، بەڵکو برینی هەموو مرۆڤەکانی دیش دەبینێت، بەتایبەت ئەم بزوتنەوەیەی ئەمڕۆ بزوتنەوەیەکی لۆکاڵ نییە، بەڵکو ئیلهامێکی گەورەی جیهانی و ڕیشەیەکی خۆرهەڵاتی سەرتاسەرانەی هەیە... شۆڕش دەشێت  پرۆسەیەکی نزیکبوونەوەی گەورە بێت لە نێوان هەموو مرۆڤەکاندا، ڕۆشنبیر لە ناو ئەم ساتەوەختانەدا ڕێگای ئەو نزیکبوونەوەیە خۆشدەکات، ئەو ڕۆحە گەردونییە دەپارێزێت. ڕۆشنبیر بەبڕوای من کەسێکە ناتوانێت شۆڕش لە خۆشەویستی جیابکاتەوە، هەر ئەوەش وادەکات جۆرە کاراکتەرێکی جیاواز لە کاراکتەری سیاسی هەبێت . ئیشی ڕۆشنبیر بەپلەی یەکەم ئەوە نییە کە داواکارییەکانی شۆڕش دابڕێژێت، بەڵکو ئەوەیە ئاگای لە خەیاڵ و بیرکردنەوە و ئینسانییەتی خۆی و ئەوانەبێت کە داوادەکەن و ئەوانەی کە داوایان لێدەکرێت... ئەوەی لەم جوڵاندنەوەیەی ئێستای خۆرهەڵاتدا گرنگە... ئەو نزیکبوونەوە سەیر و گەورەیەی میللەتان و خەڵک و خواست و خەونەکانی مرۆڤە لە یەک، لە شارەکانی مەغریبەوە تا شەقامەکانی تاران. ئاخۆ چەند مانگێک لەمەوبەر دەمانتوانی ببینین کە مرۆڤەکان چەند لەیەک نزیکن...  سیستمەکانی حوکمیش چەندە کۆپی یەکترن. ئێمە دەمانزانی تاڵەبانی و قەزافی چەند دۆستی یەکن، بەڵام نزیکی ئازاری گەنجێک لە تەرابلوس و گەنجێک لە دەربەندیخان وەک ئەمڕۆ دیارنەبوو.  ئەم نزیکبوونەوەیە مانایەکی مرۆڤانەی گەورەی هەیە، ئەمە هیچی لەوجۆرە ئینتەرناسیونالیزمە مارکسییە ناچێت کە بەرهەمی خەیاڵێکی سیاسی ڕووت بوو، ئەمە نزیکبوونەوەی ئازاری ئینسانەکانە لە یەکتر بێئەوەی پێشوەخت ڕێکەوتنێک هەبێت لەسەر هیچ پڕۆژەیەکی هاوبەش و سەرەتایە بۆ دروستبوونی جۆرە جوگرافیایەکی ڕۆحی نوێ. ئەوەی ڕوودەدات شتێکە لە یەکگرتنەوەی نهێنی خواستی مرۆڤەکان و دۆزینەوەی خودی خۆیان لە ڕێگای ئاوێنەی یەکەوە. ئەوەی لەم بزوتنەوەیەدا جوانە ئەوەیە کە میللەتان و مرۆڤەکان یەک ئیلهام دەبەخشن بەوی دی... هەر یەک لەوی تردا، برینی خۆی دەدۆزێتەوە... ئیشی ڕۆشنبیر ئاسانکردنی ئەو یەکتر بینینەیە. ئەم بزوتنەوەیە هۆیەکی لۆکاڵ و ناوخۆیی نییە، بەڵکو ڕۆحێکی جیهانی نوێ خولقاندوێتی کە تا ئێستا زۆر زەحمەتە ناوەڕۆک و ماهییەت و دەرەنجامەکانی بزانین، بزووتنەوەیەکە هەرجێگایەک باوەشی بۆنەکاتەوە دەکەوێتە دەرەوەی هەنووکە و دەرەوەی مێژوو. ئەم شۆڕشانە بە هیچ شۆڕشێکی تر لە مێژوودا ناشوبهێنرێن، چونکە ڕیشەی قووڵیان لە خسوسییەتی ئەم ساتەوەختەدایە کە دەیان میللەت پێکەوە هەڵدەستن و ڕابوردووی خۆیان دادگاییدەکەن. بە مانایەکی تر گرنگە ڕۆشنبیر لەسەر ئەو ڕۆحە یۆنیفرسال و گەردونیەی شۆڕش ئیشبکات کە ئێستا لە مەیداندایە ... ئەوە هەڵەیەکی گەورەیە وابزانین ئەوەی لە مەیدانی تەحریر لە قاهیرە یان لە بەنغازی یان لە سەنعا یان لە بەردەرکی سەرای سلێمانی ڕوودەدات،  تەنیا مێژووی لۆکاڵ دروستیکردوە، تەنیا توڕەبوونێکە تەعبیر لەساتەوەختێکی مێژووی ناوخۆی وڵاتێک دەکات، بە پێچەوانەوە کۆی ڕاپەڕینەکان پێکەوە و لەناو ئەو هەستە گەورەیەدا بە ئازار ڕوودەدەن کە ڕەهەندێکی گەردونی و یۆنفرسالیان وەرگرتووە. بەچەشنێک دۆخێکی ڕۆحی و سیاسی دروستدەکات، ئەگەر بۆ ساتێکی بچوک و کورت و تێپەڕیش بووە، خەڵکی سلێمانی هەستبکەن لە خەڵکی قاهیرە و بەنغازی و تارانەوە نزیکترن نەوەک لە هەر شارێکی دیکەی نزیک خۆی. ئەوەیە ڕۆحی یونفرسالیزم کە دوورییەکان دەشکێنێت و  خەون و ئازاری ئینسانەکان لە یەکدی نزیکدەکاتەوە... گرنگ نییە تیشک لە کوێوە دێت، گرنگ ئەوەیە تیشک هەیە و دەبێت پەنجەرەکانی بۆبکەینەوە

ڕستە بەناوبانگەکەی ئیمرسۆن کەدەڵێت "هەموو شۆڕشێک سەرەتا بیرۆکەیەکە لە خەیاڵی یەک کەسدا"، لێرەدا دەبێت دەستکاری بکرێت، بۆ "هەموو شۆڕشێکە سەرەتا ئازارێکە لە هەناوی یەک کەسدا" کە دواتر هەموو ئەوانی تر خۆیانی تێدا دەبیننەوە. وەزیفەی ڕۆشنبیر بەعەقلانیکردنی زمانی ئازارەکان و نزیککردنەوەیانە لە یەک بە جۆرێک ئەو خاڵە هاوبەشانەی کە مرۆڤ لە مرۆڤ نزیکدەکاتەوە گەورەتر بێت، واتە هەڵەیەکی گەورەیە کە لە مانا یونفرسالەکەی ئەم شۆڕشە تێنەگەین... ئەوەی ئێستا ڕوودەدات ساتێکی بێوێنەیە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا کە ملیۆنەها مرۆڤی دەرکراو لە مێژوو بە هێزێکی گەورەوە دەگەڕێنەوە بۆ ناوجەرگەی کردار و پراکتیکی مێژوویی. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ  سەرەتای ڕووداوەکان شتی سەیردەبینین، ژنە پۆلیسێک بە ناوی فادیە حمدی لە شارێکی بچوکی تونسدا کە خۆی موچەکەی مانگی چوارسەد دۆلارە، کچی خێزانێکی هەژارە  زللەیەک لە دەستگێڕێکی هەژاری وەک خۆی دەدات کە ناوی محەمەد بوعزیزیە و لەو زللەیەوە جیهانێکی گەورە بەسەر یەکدا دەروخێت. پێشتر لە مێژووی مرۆڤایەیدا زللەی لەو جۆرە نابینینەوە، زللەیەک کە بەوجۆرە مێژووی جیهان بگۆڕێت... پرسیارێک کە بەدڵنیاییەوە دەبێت بکرێت و بەردەوامیش دەکرێت... چی وادەکات ئەو زللەیە بەوجۆرە جیهان بدا بە یەکدا و ئەو بومەلەرزە گەورەیە دروستبکات و لاپەڕەیەکی تازە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بکاتەوە

لێرەدا حەزدەکەم چیرۆکێکی زۆر جوانی نوسەری ناسراوی ئەمریکی ڕاد برادبێری بهێنمەوە کە کۆمەکمان دەکات لە کۆی ئەم ساتە مێژووییە جوانتر تێبگەین. چیرۆکەکە ناوی دەنگی هەورەگرمەیە، چیرۆکەکە سەر بە ژانری خەیاڵی زانستییە کە برادبێری تێیدا گەلێک وەستایە. شانۆی ڕووداوەکانی ساڵی 2055 ـە و پاڵەوانەکەی کەسێکە بە ناوی ئێکلس. ئێکلس بەرێکەوتن لەگەڵ کۆمپانیای "سەفەر بە زەماندا" ڕێدەکەوێت و دەیەوێت بەشداری گەشتێک بکات کە مرۆڤ بەرەو ڕابوردوو دەگێڕێتەوە، ئێکلس خولیای ڕاوی هەیە و لە خەونی ئەوەدایە بگەڕێتەوە بۆ سەردەمانی پێش مێژوو، بۆئەوەی دیناسۆرێکی ڕاستەقینە ڕاوبکات. سەرکاری سەفەرەکەی کەسێکە بە ناوی ترافیسەوە... ترافیس هۆشیاری دەدات بە ئێکلس کە نابێت ماشێنی گەشتەکە جێبهێڵێت و بە هیچ جۆرێک نابێت دەست لە هیچ شتێک بدات، چونکە دەست لە هەر شتێک بدات بەوە هەم ڕابوردوو و هەم داهاتووش دەگۆڕێت. بەڵام کاتێک ئێکلس دیناسۆرێک دەبینێت دەشڵەژێ و ترس دایدەگرێ و پێ بە پەپولەیەکدا دەنێت و بەو پێ پێدانانە شتگەلێکی زۆر لە ڕابوردوو و داهاتوو دەگۆرێت، چیرۆکەکە لەوەدا تەواو دەبێت کە ئێکلس نوسشوستی لەوەدا دەهێنێت ترافیس ڕازیبکاتەوە تا بگەڕێنەوە بۆ ڕابوردوو، بەڵکو لەوێ دووبارە هەڵەکەی خۆی چاکبکاتەوە

لەم چیرۆکەی برادبێرییەوە، زاراوەیەکی زانستی گرنگ سەرهەڵدەدات کە بە "کارکردی پەپولە" دەناسرێت. کارکردی پەپولە تیورییەکی زانستییە کە سەرەتا لە زانستی هەواناسییەوە هات، دانەری تیورەکە میترۆلۆگی ئەمریکی ئێدوارد لۆرانسە... بۆچوونی لۆرانس وەهایە کە "جوڵەی باڵی پەپولەیەک لە بەرازیل، لەوانەیە لە تەکساس گەردەلوولێکی گەورە دروستبکات". مەبەست لە خودی تیورەکە کە ئیلهامی لە چیرۆکەکەی برادبێرییەوە وەرگرتووە ئەوەیە کە لادانێک و جوڵەیەکی زۆر زۆر بچوک و سەرەتایی لە سیستمێکدا لە کۆتاییدا دەرەنجامی زۆر گەورەی دەبێت

ئەوەی ئەمڕۆ ئێمە لە خۆرهەڵات تێیدا دەژین هەم لەسەر ئاستی کات و هەم لەسەر ئاستی شوێن شتێکە لە  "جۆری کارکردی پەپولە" ... زللەکەی فادیە حمدی ئەو جوڵە بچوکەیە کە لە قاهیرە و تاران و سلێمانی گەردەلوولی گەورە دروستدەکات. زللەکە خۆی تەعبیرە لە سیستمێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی دێرین کە تەواو لەسەر چەوساندنەوە و سوکایەتی بە مرۆڤ دروستبووە. زللەکە دەبێت بە زللەیەکی مێژوویی چونکە ملیۆنەها زللەمان بیردەخاتەوە... هەروەها دەبێتە زللەیەکی گەردونی چونکە هەموو مێژووی چەوساندنەوەی ئینسانمان لە خۆرهەڵاتدا بۆ ئاشکرادەکات، لێرەوە هیچ داواکارییەک و هیچ ڕووداوێک لەم شۆڕشەدا لۆکاڵ و بچوک نین، زللەکەی فادیە  و کوشتنی ڕێژوانیش دوو ڕوداوی ناوخۆ و ئاسایی نین، بەڵکو هەردووکیان دوو ڕوداوی گەردونین و دوو ڕەهەندی یۆنفرسالیان هەیە چ بە مانا زەمانییەکەی، چ لەسەر ئاستی شوێنیشدا. لەسەر ئاستی زەماندا هەموو مێژووی چەوساندنەوەمان بیردەخاتەوە، لەسەر ئاستی شوێنیشدا نزیکی و وەک یەکی هەموو ئازارەکانی ئینسانمان لەسەر ئەم ئەستێرەیە بۆ بەیەکەوە دەبەستێت. لێرەدا فادیە حمدی و چەک بەدەستەکانی لقی چواریش، دوو ئەکتەر و دوو بکەری تایبەتی نین، بەڵکو دوو ئەکتەرن کە هەموو زاڵمەکانی دونیامان بیردەخەنەوە. کارکردی پەپولە لێرەدا ئەوە نییە کە زللەکەی فادیە خۆی بومەلەرزەکەی دروستکردبێت، بەڵکو زللەکەی فادیە هەرچی زوڵمی خەوتووە لە سەر لەش و لە ناو نەست و لە یادەوەریماندا لە خەو هەڵدەستێنێت... هەموو ئەو پەپولانەی لە ڕابوردوودا پێیان پیانراوە، ئەمڕۆ کاریگەرییان دەردەکەوێت و گەردەلولەکانیان دەگاتە بەرەوە. لێرەوە بێمێشکییەکی گەورەیە واتێبگەین ئەوەی خەڵکی کوردستانیشی توڕەکردوە بەتەنیا ڕووداوەکەی بەردەم لقە لە سلێمانی، ئەوەی خەڵکی کوردستانی توڕەکردوە زیندووبوونەوە یادەوەری تاڵێتی لەگەڵ دەسەڵاتێکی کوردیدا کەسەد ساڵە وەک داگیرکەر ڕۆژانە ئیهانەی مرۆڤی کوردەکات. ئەوەی ئێستا دەیبینین کاریگەری هەموو ئەو پەپولانەیە کە لە کۆندا پێیان پیانراوە ... لێرەدا کۆی ئەو تەفسیرانەی ڕوداوەکە تەنیا وەک ڕوداو سەیردەکەن، بێئەوەی دیوە میتافۆریی و ڕەمزییەکەی ببینن، بێئەوەی ئەوە ببینن کە ئەم گەرداوە ڕەگەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ڕابوردوویەکی دوور، بۆ کۆی ئەو مێژووە ناشیرینەی کە ڕۆژ دوای ڕۆژ و ساڵ دوای ساڵ کەڵەکەبووە، بەهەڵەدا دەچن. تەقەکانی بەر لق، وەک  تەقەی ئاسایی نەبوون، بەڵکو وەک زللەکەی فادیە  ئەو مێژووە خەوتووەی ناو ئێمەیان بە ئاگا هێنایەوە کە نەیدەوێرا بە ئاگا بێت. چۆن دەنگی زللەکەی فادیە لە هەموو ڕیواقەکانی مێژووی خۆرهەڵاتدا دەنگیدایەوە و تا ئێستا عەرشەکان دەلەرێنێتەوە، دەنگی گوللەکانی بەردەمی لقیش لە هەموو ڕیواقەکانی مێژووی سەد ساڵی ڕابوردووی کوردا تائێستا دەنگدەداتەوە ... ئیشی ڕۆشنبیرە ئەم مانا و ڕۆحە یۆنیفرسالییەی شۆڕشەکان ببینێت و لە مانا و وەزیفەی بچوکدا ونی نەکات.  گرنگی شۆڕشەکە لەوەدایە هیچ پارچەیەکی خۆرهەڵات لەمەولا ناتوانێت لە ڕابوردوودا بژی... گرنگ نییە لەم ساتەدا ئاخۆ خۆپیشاندانەکان دەگەنە جێگا خنکاو و کپکراوەکانی وەک دیمەشق و حەلەب و هەولێر و قوم یان نا ... بەڵکو گرنگ ئەوەیە کۆشکەکانی ڕابوردوو پێکڕا دەڕوخێت، ئەوەی لەو ڕابوردووەدا بژی، لە ناو خانوویەکی لەرزۆکدا دەژی کە دیوارەکانی سەدان درزی تێدابووە. گرنگ ئەوەیە کە کۆی ئەو ڕەهەندە ڕەمزییەی کۆشکەکانی پێشینی لەسەر ڕاگیرابوون هەرەسدەهێنێت... ئەوەی نایەوێت هەرەسەکە و شەپۆلەکانی ببینێت، وەک ئەو ژنە کۆمۆنیستە نەخۆشە "کریستیانا" ی لێدێت لە فیلیمەکەی ولفگانگ بێکەر "ماڵاوا لینین" دا کە کوڕەکەی ناچارە دونیایەکی دەستکردی بۆ دروستبکات تا تێنەگات کۆمۆنیزم ڕوخاوە... مەسەلەکە تەنیا مەسەلەی هەندێک داواکاری سیاسی نییە، بەڵکو مەسەلەی هەرەسی ڕەمزی و ئەخلاقی و مەعنەوی هەموو سیستمە سیاسی و فۆرمە سیاسییەکانی ڕابوردووە

ڕۆشنفیکری گەورەی بە ڕەگەز فارس عەبدولبەها کە یەکێکە لە ڕۆشنبیرە گەورەکانی کۆتایی سەدەی نۆزدە و سەرەتای بیست، لە مێژە گووتوێتی "مەرج نییە هەرچی بەدەوری چرادا سوڕایەوە، عاشقی ڕوناکی بێت". کێشەی ئەم ساتانەش ئەوەیە کە زەحمەتە عاشقانی تیشک بە ڕوونی لەوانە جیابکەینەوە کە بەدەوری چرادا دەسوڕێنەوە.بەڵام من لە یەک شت دڵنیام، ئەویش ئەوەیە کە هەوڵبدەین تا دەتوانین پاسەوانی تیشک بین. تیشکیش هیچ نییە جگە لەو بەها ئینسانییە گەردونییەی کە دەبێت ڕۆشنبیر بیگوازێتەوە بۆ ناو ساتەوەختە مێژووییەکەی خۆی. بریتییە لە گرێدانەوەی ئەم چرکەیە بە ڕەهەندە مێژووییەکەیەوە... ئیشی ڕۆشنبیرە لەپال ئەم بزاوتەدا بێت، نە لەبەرئەوەی ببێتە سەرکردە یان بڵێت "وەرن بمبینن، من لێرەم، من چ شۆڕشگێڕم، من نوێنەری گەلم"، نە لەبەرئەوەی ڕەخنە تەنیا لەم چرکەیە و لەو سیستمە سیاسییە بگرێت، بەڵکو بۆئەوەی ئەو ڕاستییە بەرجەستەبکات کە زۆربەی ترادسیۆنە سیاسی و فیکرییەکانی دونیای کۆن هەرەسدەهێنێت و شتێکی نوێ لە جێگایدا لەدایکدەبێت. کۆمەکبکات لە هەرەسی کۆندا... لە بینینی ئەو سیستمانەدا کە دەمرن...  لە بینینی ئەو نەوە تازە و خەیاڵە نوێ و هەستە نوێیەشدا کە لە ناو تەپوتۆزی وێرانبوونی دونیای کۆندا لەدایکدەبێت و بەرزدەبێتەوە