له‌نێوان دوو پاڵەوان‌و دوو نەوەو دوو سەردەمدا

چەند رۆژێک له‌مەوبەر بەشی دووەمی فیلمی «یاداشتەکانی گێرگ»ـم بینی. فیلمەکە بەشی دووەمە له‌زنجیرەیەک رۆمانی وێنەدار کە نوسەری ئەمه‌ریکی «جیف کێنی» دەیاننوسێت، من بەشی سێهەمی یاداشتەکانی گێرگم بە کتێب خوێندۆتەوە، بەشی دووهەمیشم بە فیلم دیوە. «یاداشتەکانی گێرگ» لەو رۆمانە وێنەدارە کۆمیدییە سوک‌و سادانەیە کە بۆ گەنجان‌و مێردمنداڵان دەنوسرێن، بەڵام له‌تەواوی دونیادا بەربڵاوییەکی زۆر بەخۆیەوە دەبینێت‌و سەرکەوتنێکی بێوێنەی بەدەستهێناوە، بەجۆرێ ساڵی 2009 جیف کێنی له‌لیستی ئەو سەد کەسەدا بوو کە گۆڤاری تایمز وەک پڕ کاریگەرترین کەسایەتی دونیا هەڵیاندەبژێرێت. دیارە سەرکەوتنی جیف کێنی ناگاتە ئاستی سەرکەوتنی نوسەری هاری پۆتەر، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ملیۆنەها گەنج‌و مێردمنداڵ له‌دونیادا بێوێنە دەیبینن. گێرگ «پاڵەوانی سەرەکی زنجیرە کتێبەکان» کەسایەتییەکی تەواو پێچەوانەی هاری پۆتەرە، منداڵێکی بەستەزمانە کە بەردەوام بە هۆی دایک‌و باوکی‌و برا گەورەکەیی‌و هاوڕێکان‌و دراوسێکانییەوە توشی هەڵوێستی ناخۆش دەبێت. گەر هاری پۆتەر نوقمی سیحر‌و فەنتازیا بێت، گێرگ سەد دەر سەد بە پێچەوانەوە نوقمی هەرە شتە سادە‌و رۆژانەکانە کە پێدەچێت بەشێکی گرنگی ژیانی رۆژانەی منداڵان‌و گەنجانی ئێستای دونیا بێت. نەوەیەک کە له‌سیستمێکی پەروەردەیدا دەژین نەدەتوانێت لیبرال بێت‌و نەدەتوانێت کۆنزەرڤاتیڤ بێت، نەدەوێرێت تەواو مۆدێرن بێت، نەدەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ بەها‌و شێوازە کلاسیکییەکانیش. واتە لەناو دونیایەکدا دەژین کە خۆی زۆر گۆڕاوە، بەڵام نەیتوانیوە لەسەر رۆشنایی گۆڕانەکانی خۆیدا پەروەردە‌و مۆرڵێکی نوێ دروستبکات.

گەر هاری پۆتەر نیشانەی پێویستی هەتاهەتایی مرۆڤ بێت بە خەیاڵ‌و فەنتازیا، بە داهێنانی ئەو دونیایانەی کە نین‌و نامانبێت. گێرگ سەد دەر سەد پاڵەوانێکی «دژە پۆتەرییە»... گێرگ نوقمە له‌دونیای رۆژانەدا، لەو دونیایەدا کە له‌لێپرسینەوەی دایک‌و له‌تەمەڵی ناو پۆل‌و له‌گاڵتەی نێو هاوڕێیان دروستبوە. هەڵبەت من کتێبی سێهەمیم وەک تێکست پێخۆشتر بوو، نەک له‌فیلمەکە کە وەک هەمیشە بە کڵێشە دووبارەکانی ناو سینەمای ئەمه‌ریکی‌و رۆحی سریاله ‌کۆمیدییەکانی ئەو وڵاتە قاندرابوو. گیرگ کەسایەتییەکی بێئەندازە سادەیە، کاراکتەرێکی منداڵانەی هەیە، هەم تەمەڵە، هەم حەزی له‌کاری جیدی نییە، شەیدای کۆمپیوتەر‌و تەلەفزیۆنیشە... وەک بەشی هەرە زۆری مێردمنداڵانی ئێستای دونیا.

ناوبانگی گیرگ دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی زۆربەی گەنجان دەتوانن خێرا خۆیانی تێدا ببیننەوە‌و خۆشیانبوێت، نەکاراکتەرێکی بەهێزە‌و نەزۆر لاواز، نە زۆر جوانە‌و نە تەواو ناشیرین، زیرەک نییە‌و حەزیشی له‌خوێندن نییە... سادەیە‌و دەکرێت هەموو مێردمنداڵانێک بڵێت «ئەوە منم» «ئەوە من‌و دایکمین» «ئەوە من‌و براکەمین».

لێرەدا حەزدەکەم ئێستێک بکەم‌و کەمێک بگەڕێمەوە بۆ دواوە، بۆ رۆژانی گەنجی خۆم، بۆ سەردەمانێک کە رۆمانە بەناوبانگەکەی سالینجەر «پاسەوانی نێو کێڵگەی جۆ»ـم خوێندەوە. ئەو دەم کە رۆمانەکەم خوێندەوە تەمەنم حەڤدە ساڵ بوو، هێشتا هیچ شتێکی ئەوتۆم دەربارەی ناوبانگ‌و گرنگی «هۆلدن کۆلفیلد» «پاڵەوانی رۆمانەکەی سالنجەر» نەدەزانی... بەڵام بەجۆرێک پێی سەرسامبووم کە دەکرێت بڵێم ئەو رۆمانە یەکێک بوو لەو کتێبانەی بڕیاریدا بیر لەوە بکەمەوە ببمە نوسەر. ئەو رۆژە کە لەگەڵ کچەکەمدا له‌هۆڵی سینەماکە له‌تەماشای فیلمی «یاداشتەکانی گیرگ» هاتمەدەرێ، تەنیا شتێک له‌خەیاڵمدا بوو، بەرواردکردنێکی نێوان «گێرگ» یان «گریگۆری هێڤلی» بوو لەگەڵ «هۆلدن کۆلفیلد» دا، ئەو پاڵەوانەی ئەمڕۆ کچەکەم پێی سەرسامە لەگەڵ ئەو پاڵەوانەدا کە ئەودەم من پێی سەرسام بوم، کە بۆ خۆی نیشانەی جیابونەوەی دوو دونیا‌و دوو نەوەیە لەیەکدی... ژیانی گێرگ له‌«ژونیۆر هایسکوڵ»، لەگەڵ ژیانی هۆلدن کۆلفیلدا له‌بەشی ناوخۆیی «پێنسی پرێپ» دا لێکچونی زۆریان هەیە، هەردووکیان بە مانایەک له‌ماناکان دوو مێردمنداڵی تەمەڵن‌و ناتوانن ئەو چاوەڕوانییانە تێربکەن کە گەورەکان هەیانە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا گێرگ ناتوانێت هۆڵدن کۆلفیلد بێت، خاڵی سەرەکی جیاوازی نێوان کۆلفێلد‌و گیرگ ئەوەیە کە کۆلفیلد بە جۆرێک له‌جۆرەکان کاراکتەرێکی سیاسییە. کۆلفیلد گەنجێکی نەخۆشتر‌و نائارامتر‌و تەنهاترە، کەسێکە بەڕاستی لەگەڵ دیوی تراژیدی تراژیدیاکانی خۆیدا دەژی، بە پێچەوانەی گێرگەوە کە تەنیا دیوی کۆمیدی تراژیدیاکانی خۆی دەگێڕێتەوە. گێرگ توشی کێشەدەبێت، بەڵام کێشەکانی خۆی تەنیا له‌سنوری کێشەی «دایک‌و کوڕ» «برا‌و برا» «خوێندکار‌و مامۆستا» دا دەبینێتەوە، ئەو چیرۆکانەش بۆیە دەگێڕێتەوە تا هەموومان پێبکەنین... حیکایەتخوان لێرەدا کۆمیککارە، هەموو هەوڵی خۆی دەخاتە کار لەبری هەستی رەخنەیی بەرامبەر بە کۆمەڵگا، پێکەنینمان تیادروستبکات، پێکەنینێک کە دەمانخاتەوە ناو سیستم‌و شتەکانمان لا سادەدەکاتەوە‌و لەگەڵ دونیادا ئاشتماندەکاتەوە. گیرگ ناتوانێت هیچ مانایەکی گشتی لەو هەڵوێست‌و روداوە ناخۆشانەدا بدۆزێتەوە کە بەسەریدا دێن، هەوڵدەدات لەگەڵ کێشەکاندا بژی، بە کەمترین زیان لێیاندەرچێت، له‌کێشەی شەخسی خۆشی زیاتر هیچی دیان تێدا نابینێت. واتە گیرگ ئاواتی ئەوە ناخوازێت له‌دونیایەکی تردا بژی، بەڵکو زۆرجار ئاواتی ئەوە دەخوازێت دایکێکی تری هەبایە، هاوڕێیەکی تری هەبایە، برایەکی تری هەبایە، له‌خوێندنگایەکی دی بایە... لای سالێنجەر بە پێچەوانەوە کۆلفیلد هەموو ئەو گرفتانەی هەیە، هەموو ئەو جۆرە ئاواتانەشی هەیە، بەڵام ئازاری هەرە گەورەی کۆلفیلد ئەوەیە ناتوانێت بەوجۆرە پێبکەنێت، جیهانێکی «موزەیەف» هەیە کە دەیبینێت. وشەی «زەیف» وشەی هەرە سەرەکی ناو رۆمانەکەی سالێنجەرە. کۆلفیلد بەڕاستی هەست بە قەیرانی خۆی دەکات‌و دەزانێت کەسێکە لەگەڵ دونیادا ناگونجێت، له‌هیچ خوێندنگا‌و بەشێکی ناوخۆییش جێگای نابێتەوە، ناتوانێت ئەوە بێت کە داوای لێدەکەن، بە چاوێکی رۆشنیش زەیفی دایک‌و باوک‌و خوێندکاران‌و مامۆستاکان‌و کچانی دەوروبەری دەبینێت، بە هێزێکی ناوەکی بێوێنەشەوە گاڵتە بەدونیا دەکات، دەیەوێت بڕوا بۆ دور‌و ببێت بە پاسەوان له‌کێڵگەیەکی دوری جۆدا، تاکە کەسێکیش کە پاک‌و راست دەیبینێت‌و غەمی بۆ دەخوا خوشکە بچوکەکەیەتی.

رۆمانەکەی سالینجەر لەساڵی 1951 دا نوسراوە، له‌شەست‌و حەفتاکاندا کە بزوتنەوەی هیپییەکان له‌ئەمه‌ریکا سەری هەڵدا، یەکێک له‌دروشمە سەرەکییەکان ئەوەبو «هەمومان هۆلدن کۆلفیلدین»... کۆلفیلد بۆ نەوەی ئێمە بە گشتی، نمونەی ئەو مێردمنداڵەبوهو کە خێزان‌و قوتابخانە دەیپلیشێنێتەوە، بەڵام گاڵتەجاڕانە سەیری هەموو شتەکان دەکات، خۆی نادات بەدەستەوە، رەخنەگرانە دەبینێت. راستە نەخۆشە، بێشوێنە، تێکشکاوە، بەڵام بەقێزیشەوە سەیری هەموو ئەو دونیایەی دەوروبەری خۆی دەکات. کۆلفیلد ئەو مرۆڤەیە کە هێشتا دەتوانێت گاڵتە بەدونیابکات، بە پێچەوانەی گیرگەوە کە لەبری ئەوەی ئەو بە دونیا پێبکەنێت، دونیا بەو پێدەکەنێت‌و خۆشی لەگەڵ دونیادا بە خۆی پێدەکەنێت. گیرگ نمونەی ئەو مرۆڤە مۆدێرنە تاک رەهەندەیە کە ناتوانێت له‌کێشە تایبەتییەکانی خۆیەوە جۆرە جیهانبینییەکی گشتی دروستبکات، ناتوانێت بە دونیا‌و سیستمی خێزان‌و سیستمی خوێندن بڵێت نا، بەڵکو دەبێت لەگەڵیاندا بڕوات‌و منداڵی خۆی‌و ستەمی سیستمەکە بەجۆرێک له‌جۆرەکان پێکەوە بگونجێنێت. کێشەکە لای ئەو دایک‌و براکەیەتی نەوەک سیستمی خێزان. بە کورتی تراژیدیای هۆلدن کۆلفیلد‌و ژیانی ناخۆشی بەرەو رەتکردنەوەی تەواوی سیستمی دەبات، سیستم بە هەموو دەرکەوتەکانییەوە، بەتەواوی ئەو کولتورەوە کە له‌خوێندن‌و خێزان‌و خۆشەویستی‌و هاوڕێیه‌تیدا دروستیکردوە، بەڵام لای گێرگ شتێک نییە ناوی موزەیف بێت، بەڵکو کێشەکە کێشەی خۆگونجاندن‌و چارەسەر‌و فێڵی بچوکی رۆژانەیە. لای کۆلفێلد دونیایەکی تر هەیە بۆی بگەڕێت، لای گێرگ دونیایەکی تر نییە، هەمو شتەکان لێرەدا‌و له‌نێوان ماڵەوە‌و خوێندن‌و لەگەڵ هاوڕێکاندا دەبێت چارەسەربکرێن. گێرگ چ وەک ئەدەبیات‌و چ وەک واقیع نیشانەیەکی ترسناکی سادەبوونەوە‌و بەسەتحیبوونی مرۆڤی هاوچەرخە... خودی زمانە سادەکەی، وێنە زۆر سادەکانی ناو کتێبەکە، گاڵتەکردنی گێرگ‌و هاوڕێکانی بە خوێندنەوە‌و کتێب، نەتوانینی هەڵکردن لەگەڵ جیدییەتدا، نیشانەی دەستەمۆبوونی پاڵەوانەکەن، نەوەک نیشانەی ناتەبایی لەگەڵ دونیادا. له‌کاتێکدا رقی کۆلفیلد، رقی گەنجێکە کە کۆمەڵگا نەیتوانیوە توانای بینین‌و یاخیبوون‌و رەخنەگرتنی تێدا بکوژێت.

ئەدەبیات‌و هونەر‌و بازاڕی مۆدێرن، وێنەی دونیایەکمان پێشکەشدەکەن کە ئەلتەرناتڤی نییە، مرۆڤێک کە دەبێت بە هێمنی‌و بە پێکەنینەوە کێشە گەورەکانی خۆی وەربگرێت، له‌تراژیدیا تایبەتییەکانی خۆیەوە مانای گەردونی‌و گەورە هەڵنەگۆزێت... خواستێک بێگومان لەگەڵ رۆحی نوسەرێکی گەورە‌و رەخنەگری وەک سالینجەردا نەدەگونجا، بەڵام لەگەڵ خواست‌و رۆحی کەسێکی وەک جێف کێنیدا دەگونجێت.

هەردوو پاڵەوانەکە نیشانەی دوری‌و ناتەبایی دوو سەردەمن... سەردەمێک مرۆڤ تێیدا دەیتوانی تاک رەهەند نەبێت‌و بڵێت نا. لەگەڵ سەردەمێک کە بەردەوام له‌ڕێگای میدیا‌و کتێب‌و فیلمەوە بە مرۆڤ دەگوترێت، ئەم دونیایەی تێیدا دەژیت تەنیا دونیایە‌و جگە له‌مەش دونیای جوانتر بوونی نییە.